مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 203

وضوح بیشتری می توان دریافت. اساساً اعتراض ابن رشد بر ابن سینا نیز همین بود که وی از سنّت ارسطو روی گردانیده است؛ از این رو، سزاوار تهمتِ تهافت ابوحامد غزالی است.

افلاطونی بودن و به یک معنا اشراقی بودن ابن سینا در حوزه تفکّر غرب، بیشتر از جهان اسلام جلب توجّه کرده است و این، بدان سبب بوده است که آنها برخلاف مسلمانان، فلسفه اسلامی را از ابن رشد دریافته بودند. بدیهی است آنجا که ابن رشد مفسّر ارسطو و مبیّن حکمت مشّائی باشد، نمی توان انتظار داشت، ابن سینایی که خویش را به پیروی از افکار ارسطو مقیّد نمی داند و در بعضی موارد، آرای نوافلاطونیان را نیز پذیرفته است، حکیمی مشّائی و مقبول واقع افتد؛ به عبارت دیگر، در حوزه تفکّر اسلامی، ابن سینا در مقابل شیخ اشراق قرار دارد؛ از این رو، مشّائی قلمداد می گردد، اما در جهان غرب رقیب ابن رشد است؛ بنابراین، حکیمی اشراقی و افلاطونی شناخته می شود.

این دیدگاه، یعنی افلاطونی بودن ابن سینا، در بین مسلمانان هم طرفدارانی داشته است. مؤلف کتاب الاتّجاه الاشراقی فی فلسفی ابن سینا(1) در تأیید این دیدگاه تلاش فراوانی کرده است، البته هدف او بررسی آرای اشراقی ابن سیناست که آرای افلاطونی را نیز دربردارد. در دائری المعارف الاسلامیه پس از برشمردن بعضی آرای افلاطونی ابن سینا، علّت این رویکرد افلاطونی ابن سینا را چنین بیان می کند که آنچه تفکّر ابن سینا را جهت داد، آثار فارابی است که آنها نیز به نوبه خود، در اصل، به شروح فلاسفه نوافلاطونی برمی گردد.(2)

گاهی واژه «افلاطونی» به معنای «اشراقی» به کار می رود؛ بدین سبب که معمولاً افلاطون در مقابل ارسطو، حکیمی اشراقی تلقّی می شود. در این جستار، مقصود از آرای افلاطونی، اخص از آرای اشراقی ابن سیناست. آرای اشراقی ابن سینا ممکن است ریشه هرمسی، غنوصی یا حتی ارسطویی داشته باشد،(3) در حالی که مراد از آرای افلاطونی ابن سینا، دیدگاههایی است که با افکار افلاطون و نوافلاطونیان شباهت یا مطابقت دارد.

در این جستار کوشش می شود، افکار افلاطونی ابن سینا جمع آوری و بررسی شود.

1- . ر.ک: مرفت عزّت بالی، الاتّجاه الاشراقی فی فلسفی ابن سینا، بیروت، دارالجیل، 1994 م.
2- . دائری المعارف الاسلامیه، ترجمه احمد الشنتناوی، ابراهیم زکی خورشید و عبدالحمید یونس، دارالفکر، بی تا، ج1، ص206.
3- . ر.ک: مرفت عزّت بالی، الاتجاه الاشراقی فی فلسفی ابن سینا.