مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 204

زمینه های تأثیرپذیری ابن سینا از افلاطون

اشاره

شباهت و همانندی دو متفکّر در یک دیدگاه، ضرورتاً به معنای اثرپذیری یکی از دیگری نیست؛ چه بسا هر یک با تأمّلات فردی به اندیشه واحدی رسیده باشند، اما طبیعت جریانهای فکری چنان بوده است که تأثیر آنها بر یکدیگر متقابل است و شاید نتوان اندیشه ای را یافت که در یک فرد از ابتدا آغاز گردد و تا مرحله کمال در همان فرد رشد کند. معمولاً نظامهای فلسفی و دیدگاههای شکل دهنده آنها در افکار پیشینیان ریشه دارد. بررسی زمینه های تاریخی نقل و انتقال اندیشه ها و وارسی روند شکل گیری دیدگاهها، ما را به سرچشمه های آن تفکّر و اَشکال بسیط تر آن در آرای گذشتگان می رساند. با نگاهی به شرایط زمانی و محیط شکل گیری نظام فلسفی ابن سینا درمی یابیم که زمینه تأثیرپذیری او از افکار افلاطونی بسیار بوده است.

ابن سینا فلسفه را خودآموزی کرد و از کسی متأثر نگردید، اما از راههای دیگر با افکار افلاطونی آشنا گردید. او در جوانی به دربار نوح بن منصور راه یافت و از آن پس تا آخر عمر، ملازم حکمرانانی نظیر علاءالدوله اصفهانی بود. این امر، سبب گردید که همواره از بزرگ ترین کتابخانه های زمانش بهره مند باشد.(1)

آشنایی ابن سینا با افکار افلاطونی و تأثیرپذیری از آنها را می توان از سه راه عمده دانست:

1. مطالعه ترجمه آثار افلاطونی

مدّتها قبل از ابن سینا، افکار افلاطونی به حوزه تفکّر اسلامی رسوخ کرده بود و آثار افلاطونی به کمال، ترجمه شده بود.(2) میزان آشنایی مسلمانان با آثار افلاطون در قرن چهارم هجری، در اثری از فارابی به نام فلسفی افلاطون و اجزاءها و مراتب اجزاءها منعکس شده است. فارابی در این کتاب، نه تنها از جمیع مکالمه ها، بلکه از نامه های افلاطون نیز نام می برد و موضوع هر یک را به ایجاز شرح می دهد.(3)

1- . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، زیر نظر دکتر محمد معین، تهران، 1330، ذیل واژه «ابن سینا».
2- . ر.ک: احمد فرید رفاعی، عصر المأمون، چاپ دوم، مصر، 1345 ق.، ج1، ص381؛ ناجی التکریتی، الفلسفی الاخلاقیه الافلاطونیه عند مفکری الاسلام، چاپ سوم، دار الشؤون الثقافی العامه، 1988م.، ص163.
3- . ماجد فخری، سیر فلسفه در جهان اسلام، گروهی از مترجمان، ص127.