مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 207

وی همچنین در رساله پارمنیدس از «واحدی» سخن می گوید که واحد مانده، در مقابل واحدی که موجود شده و در میان اعداد (عالم) سریان یافته است.(1) واحدی که واحد مانده، همان «خوب» است که هستی عالم، پرتوی از اوست، اما حقیقت و به عبارت دیگر، دانشهای راستین که متعلّق علم فرد واقع می شود، همان مُثُل است که برآمده و پدیدار گشته از «خوب» است.(2)

در مرحله سوم، روح قرار دارد که بعداً می بینیم، مرکّب از عقل و نفس است(3) که در این تمثیل، به دیدار حقیقت نائل می گردد. این موجودات، یعنی خوب، مُثُل و روح، مواد نظریه فیض و اغانیم ثلاثه فلوطینی را فراهم آورده است. فلوطین که خود را مفسِّر افلاطون می داند، با الهام از این موجودات الهی، آفرینش عالم و پیدایش کثرت از وحدت را این گونه طراحی می کند: «آنچه برتر از هستی است، «واحد» است...، بی فاصله پس از او، «عقل» است و در مرتبه سوم، «روح» (نفس) است».(4) هر یک با خصوصیاتی مختصّ به خود، از دیگری متمایز است. واحد اوّلین اقنوم و برتر از وجود است. تنها صفتی که می توان به او نسبت داد، «احد» است. همچنین می توان او را «خیر مطلق» نامید، به شرط آنکه صفت ذات گرفته نشود. از آنجا که نمی توان هیچ صفت دیگری به او نسبت داد، پس آفرینش، «فعل» او نیست، بلکه «فیضان» و «صدور» است، بدون اینکه مستلزم تغییر یا کم شدنی در احد باشد.(5)

فلوطین نحوه فیضان را چنین توصیف می کند:

چون «نخستین»، کامل و پر است و چیزی نمی جوید و چیزی ندارد و نیازمند چیزی نیست، تقریباً می توان گفت: لبریز شد و از این لبریزی، چیزی دیگر پدید آمد. این چیز دیگر که «شد»، روی در «او» آورد و از «او» آبستن شد و این عقل است...؛ چون روی در او آورد و در او نگریست، در آن واحد هم عقل شد و هم هستی. این عقل

1- . همان، ج3، ص1673.
2- . همان، ج2، ص1124.
3- . همان، ص1235؛ ر.ک: فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص241.
4- . فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ج2، ص673 .
5- . فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص535؛ ر.ک: فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ج2، ص615 به بعد.