مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 21

نداده اید.(1) گویا پروتاگوراس در اعتراض به فیلسوفان الئائی، خصوصاً ملیسوس، که منکر گواهی حواس بودند، می گوید، شما ملاک وجود و عدم اشیا را که همان ادراکات حسّی انسان است، نادیده گرفته اید. اگر چنان است که می گویید و موجود را نمی توان دید و نمی توان شناخت، پس آنچه می بینید و می شنوید و... و می شناسید، چیست؟ اگر موجود نه آن است که آن را می بینید و می شنوید، پس معنای موجود و دیدن و شناختن و بلکه بودن و نبودن چیست؟ بنابراین، اگر چیزی هست، بدین علّت است که متعلّق ادراکات نوع انسان واقع شده و اگر می گویید چیزی نیست، بدین سبب است که هیچ کس آن را ادراک نکرده است.

بنابراین از دیدگاه گمپرتس، طرز فکر پروتاگوراس در باب معرفت، تجربی و پایه معرفت در نزد وی، ادراکات حسّی است. اما در اینجا گمپرتس با این سؤال مواجه است که تکلیف رساله تئتتوس و تصویری که افلاطون در آن از پروتاگوراس به عنوان یک نسبی انگار صِرف، دست کم در قلمرو ادراکهای حسّی ارائه می دهد، چیست؟

گمپرتس درباره برداشت افلاطون از جمله معروف پروتاگوراس معتقد است تا آنجا که افلاطون درصدد بیان اصل مدّعای پروتاگوراس بوده، درک افلاطون صحیح و با طرز فکر تجربی پروتاگوراس منطبق است. افلاطون در این مرحله، جمله مربوط به مقیاس بودن انسان را به این معنا تلقّی می کند که «شناسایی، ادراک حسّی است» یا هر شناسایی ای بر ادراک حسّی مبتنی است، ولی از اینجا به بعد که افلاطون به ذکر نتایجی می پردازد که گمان می برد بر سخن پروتاگوراس مترتب است، برداشتش خطا و صرفاً گمانه زنی است؛ زیرا افلاطون چنین استنتاج می کند که اگر ادراکهای حسّی به راستی حاوی حقیقت است، از آنجا که بارها اتّفاق می افتد که ادراک حسّی یک شخص با ادراک حسّی شخص دیگر فرق دارد، نتیجه این می شود که ادراکهای متناقض از حیث حقیقت، برابر است و همین گونه عقاید متضاد از حیث حقیقت، مساوی است. به طور خلاصه می توان گفت: حقیقت برای هر کس، آن چیزی است که بر او حقیقت را می نمایاند. آنگاه افلاطون این را نظریه پروتاگوراس می انگارد. شاهد بر اینکه اینها خیال پردازیهای افلاطون است و پروتاگوراس نمی تواند آن گونه که افلاطون می پندارد، یک ذهن گرا یا شکّاک مفرط باشد، این است