مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 22

که او متجاوز از چهل سال به تدریس و تعلیم دیدگاههای مثبت و قوانین کلّی اشتغال داشت و از احترام خاصّی برخوردار بود.

تصویری که افلاطون در رساله پروتاگوراس از او ترسیم می کند، غیر از تصویری است که در رساله تئتتوس ارائه می دهد. در رساله نخست، او مردی معرفی می گردد که نه تنها فاقد یقین نیست، بلکه یقینی افراطی و جزمی دارد، در حالی که در تئتتوس، مردی معرفی می شود که هرگونه فرق میان حقیقت و اشتباه را منکر است. ولی باید توجّه داشت که در زمان تدوین رساله پروتاگوراس، پروتاگوراس هنوز در حال حیات است، اما در تئتتوس مدّتهاست که از جهان رخت بربسته است. در رساله پروتاگوراس، صحبت از مردی است که زنده است، اما در رساله تئتتوس، اندیشه افلاطون با شبحی از افکار پروتاگوراس بازی می کند. در آنجا مشاهده و نظر، حکومت می کند و در اینجا استنتاج.

کسی که به راستی، افلاطون و قوه تخیّل و تصویرپردازانه او را بشناسد و روش وی را در مکالمه هایش بداند، بدین گونه که افکار خود را از زبان دیگران بیان می کند، تردید نمی کند که از این دو تصویر، رساله پروتاگوراس به خلاف رساله تئتتوس که خیال پردازی و افکار ساخته افلاطون است،(1) با افکار پروتاگوراس مطابق است.

خلاصه اینکه از نظر گمپرتس، قطعات باقی مانده از پروتاگوراس و مبارزه او با فیلسوفان الئائی و انکارشان بر درستی گواهی حواس، دلیلی کافی است بر اینکه شکّاکیّتی که به او نسبت می دهند، صحیح نیست و در واقع، سخن او درباره مقیاس بودن انسان، باعث توهّمی شده است که دیگران، دیگر سخنان او را نیز در خدمت آن توهّم و برداشت غلط معنا کرده اند.

تفسیر سخن پروتاگوراس درباره خدایان

گمپرتس می گوید، آنچه از داوری پروتاگوراس درباره فلسفه الهی به ما رسیده است، جمله ای است که در آغاز کتابی از او به نام درباره خدایان وجود داشته که گفته است: درباره خدایان من نمی توانم بدانم که آنها وجود دارند و نه می توانم بدانم که آنها وجود ندارند و نه می توانم بدانم که آنها دارای چگونه شکلی هستند؛ زیرا امور بسیاری مانع از