مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 220

از نظر ارسطو تنها جزئی از نفس که آن را «عقل منفعل» می نامد، می تواند مجرّد باشد. البته درباره این جزء، ابهامهایی در کلام ارسطو وجود دارد که در مباحث بعدی به آنها اشاره می کنیم.

4. جاودانگی نفس. خلود و جاودانگی نفس از اعتقادات مسلّم افلاطون است. او در رساله فایدون که به معنای «جاودانگی» است، بیشتر از هر جای دیگر، این موضوع را مورد تأکید قرار داده است. در رساله های دیگر نیز آن را بیان کرده است. در رساله فایدروس می گوید:

روح مبدأ هر چیزی است که جنبشش از خود نیست، بلکه از خارج است و ازلی است و چون ازلی است، بالضروره ابدی است... . آنچه جنبشش از خود است، جاویدان و فناناپذیر است و آن جهان ذات و ماهیّت روح است.(1)

خلود نفس در فلسفه اسلامی به معاد مشهور است و ابن سینا در اصل جاودانگی نفس با افلاطون هم رأی است. البته اختلافهایی بین آنها نیز وجود دارد؛ برای مثال، خلود نفس در نگاه افلاطون به صورت نوعی تناسخ است، در حالی که ابن سینا آن را باطل می داند.

ابن سینا در فصل چهارم مقاله پنجم کتاب نفس شفا به بحث درباره خلود نفس می پردازد و جاودانگی آن را اثبات می کند.

مسئله جاودانگی نفس در نظر ارسطو نظیر مسئله تجرّد نفس است و مانند آنجا باید گفت: نفس بنا بر تعریف ارسطو ممکن نیست جاودانه باشد، بلکه چون صورت بدن است و نمی تواند مستقل از بدن باقی بماند، پس با فنای بدن باید فانی شود.

5. تقدّم وجود نفس بر بدن. از نظر افلاطون نفس آدمی قبل از تعلّق به بدن وجود داشته و از دانش بهره مند بوده است،(2) در حالی که ابن سینا در کتابهای فلسفی خود، صراحتاً قدم نفس را باطل دانسته و بر حدوث آن استدلال کرده است.(3) از نظر ابن سینا نفس روحانیی الحدوث و روحانیی البقاء است و نمی تواند قبل از بدن وجود داشته باشد و در مرحله ای از

1- . ر.ک: افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، ج3، ص1838.
2- . همان، ج1، ص503.
3- . ابن سینا، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، مقاله پنجم، فصل سوم؛ همو، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمان بدوی، ص176.