مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 233

دیدگاههای معروف درباره تصدیق

دیدگاههای معروف در باب تصدیق به صورت زیر قابل اشاره است:

1. تصدیق، عین حکم است. مراد از حکم در اینجا «حکم نفس به ثبوت محمول برای موضوع یا سلب آن از موضوع» است. این دیدگاه به حکما از جمله سهروردی منسوب است.(1)

2. تصدیق، اذعان و اقرار به نسبت حکمیه یا اذعان به مفاد قضیه است. این قول به ابن سینا،(2) قطب الدین رازی،(3) قطب الدین شیرازی،(4) اثیرالدین ابهری(5) و برخی از منطق دانان و متکلمان دیگر، مانند سعدالدین تفتازانی(6) و... منسوب است.

3. تصدیق یعنی تصوّری که با حکم مقارن است. این نظریه، به خواجه نصیر در اساس الاقتباس(7) و کاتبی در شمسیه(8) و برخی دیگر منسوب است.

4. تصدیق، مرکب از چهار چیز است: تصوّر موضوع، تصوّر محمول، تصوّر نسبت حکمیه و حکم به ثبوت محمول برای موضوع یا سلب آن از موضوع. این دیدگاه به فخر رازی منتسب است.(9)

5. تصدیق، مرکب از سه جزء است: تصوّر موضوع، تصوّر محمول و تصوّر نسبت از حیث اینکه معروض حکم قرار می گیرد.

1- . یحیی شهاب الدین سهروردی، مجموعه مصنّفات، تصحیح، تحشیه و مقدمه نجفقلی حبیبی، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380، ج4، ص143.
2- . ر.ک: قطب الدین رازی، الرسالی المعمولی فی التصوّر و التصدیق، تحقیق مهدی شریعتی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1416 ق.، ص98.
3- . همان، ص100.
4- . محمود بن مسعود کازرونی (قطب الدین شیرازی)، شرح حکمی الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران، 1380 ش.، ص42.
5- . ر.ک: خواجه نصیرالدین طوسی، «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار»، منطق و مباحث الفاظ، به اهتمام مهدی محقّق و توشی هیکو ایزوتسو، انتشارات دانشگاه تهران، 1370، ص140-141.
6- . سعدالدین تفتازانی، شرح المقاصد، تصحیح و تعلیق عبدالرحمان عمیره، قم، منشورات شریف رضی، 1371، ج1، ص198؛ ملاعبدالله، الحاشیی علی تهذیب المنطق، 1363، ص14.
7- . خواجه نصیرالدین طوسی، اساس الاقتباس، ص3.
8- . شرح الشمسیه، به خط احمد تفرشی، چاپ افست، تهران، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، بی تا، ص4.
9- . محمد فخرالدین رازی، منطق الملخص، مقدّمه، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق‰ ، 1381، ص7.