مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 234

توضیح دیدگاه مزبور این است که تصوّرات سه گانه (موضوع، محمول و نسبت) به دو گونه قابل ملاحظه است:

الف) با قطع نظر از اینکه معروض حکم قرار بگیرد؛

ب) با توجّه به اینکه معروض حکم قرار گرفته است و حکم، به عنوان یک امر عرضی بر آن عارض می گردد.

تصوّرات مزبور طبق لحاظ نخست، قسیم تصدیق و براساس لحاظ دوم، تشکیل دهنده تصدیق است.

طبق این دیدگاه، حکم در ماهیّت تصدیق دخیل نیست و یک امر عارضی برای آن به شمار می رود، بلکه آنچه در ماهیت تصدیق دخیل است، تصوّرات سه گانه است. این دیدگاه را محمدعلی در تعلیقه خود بر حاشیه ملا عبدالله به صاحب الکشف نسبت داده است.(1)

دیدگاه معروف درباره تصوّر

در باب تصوّر، دیدگاههای متفاوتی است که دو دیدگاه معروف در این زمینه را ذکر می کنیم.

1. تصوّر عبارت است از: صورت حاصله ای که با حکم همراه نیست؛ یعنی صورت حاصله ای که نسبت به حکم، به شرط لا است؛(2) به تعبیر دیگر، صورت حاصله ای که با اعتبار عدم حکم، مقیّد است.

2. تصوّر، صورت حاصله ای است که نسبت به حکم، لا به شرط در نظر گرفته می شود؛(3) یعنی صورت حاصله ای که نه به عدم اعتبار حکم مقیّد است، نه به اعتبار عدم حکم.

حال، پس از اشاره به برخی از دیدگاهها درباره تصوّر و تصدیق، به دیدگاه ملاصدرا در این باره می پردازیم.

دیدگاه صدرالمتألهین درباره تصوّر و تصدیق

اشاره

ملاصدرا از کسانی است که مسئله تصوّر و تصدیق را به دقت مورد تحلیل قرار داده و رساله

1- . محمدعلی، «حواشی الحاشیه»، الحاشیی علی تهذیب المنطق، ملاعبدالله، قم، مؤسسی النشر الاسلامی، 1405، ص171.
2- . شرح الشمسیه، ص4؛ خواجه نصیرالدین طوسی، اساس الاقتباس، ص3.
3- . قطب الدین رازی، الرسالی المعمولی فی التصوّر و التصدیق، ص116-117.