مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 25

آنگاه به دفع این اشکال می پردازد که چگونه ممکن است کسی در باب معرفت و اخلاق، شکّاک باشد و همچون پروتاگوراس، به سنّت و اخلاق پایبند بماند و در این باره می گوید:

بی اعتقادی به حقیقت عینی، اکثریّت را مجاز و مختار می سازد که برای مقاصد علمی به هر چه بخواهد اعتقاد پیدا کند و به همین سبب بود که پروتاگوراس به مدافعه از قانون و قرارداد و اخلاق متداول قدیم کشانده شد؛ چنان که دیدیم، نمی دانست خدایان وجود دارد یا نه و در عین حال، یقین داشت که باید خدایان را پرستید. بدیهی است برای کسی که شکّاکیت نظری اش کامل و منطقی باشد، نظرگاه صحیح جز این نیست.(1)

از این گونه سخنان، روشن می شود که راسل - همان گونه که نمی توان غیر از این انتظار داشت- پروتاگوراس را یک سوفسطایی به تمام معنا و شکّاک تمام عیار می داند که نسبت به حقیقت عینی و اخلاق و حتی خدایان، شکّاک و بلکه بی اعتقاد است و اگر در عمل به اخلاق و دین پایبند است، به حکم زیرکی و به سبب مقاصد علمی است؛ بنا بر همین عقیده، به نقل از شیلر،(2) یکی از سه بنیانگذار مذهب اصالت عمل (پراگماتیسم) که خود را شاگرد پروتاگوراس می داند، او را پراگماتیست معرفی می کند.(3)

دیدگاه معرفت شناختی گرگیاس

اشاره

دیدگاه معرفت شناختی گرگیاس(4)

گرگیاس (حدود 483-375 ق.م.) دومین چهره شاخص سوفسطاییان پس از پروتاگوراس است. او شاگرد امپدوکلس(5) بود و به واسطه جدل (دیالتیک) زنون،(6) به مسلک شکّ گرایید. گفته می شود او شکّاک مطلق بود و هیچ گونه واقعیت و شناختی را قبول نداشت.(7)

1- . همان، ص132.
2- . F. Schiller.
3- . همان.
4- . Gorgias.
5- . Empedokles.
6- . Zeno.
7- . ر.ک: فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص112؛ برتراند راسل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، ص123؛ محمدعلی فروغی، سیر حکمت در اروپا، چاپ دوم، تهران، زوار، 1367، ج1، ص18.