مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 26

از گرگیاس، یک جمله سه بندی نقل شده است که بند نخست آن، انکار واقعیت و وجود، بند دوم آن، انکار شناخت و بند سومش، انکار توانایی زبان در انتقال مفاهیم و معانی است. او گفته است: هیچ چیز وجود ندارد و اگر چیزی هم وجود داشته باشد ممکن نیست شناخته شود و اگر شناختنی هم باشد، نمی توان این شناسایی را به دیگران منتقل کرد.(1)

دیدگاه کاپلستون درباره معرفت شناسی گرگیاس

کاپلستون پس از نقل سخن مشهور گرگیاس و ادلّه او مبنی بر اینکه مراد وی واقعاً چه بوده، با حالت تردید رد می شود و می گوید، در حالی که می توان گفت، پروتاگوراس معتقد بود هر چیزی درست و حقیقی است، گرگیاس ضد آن را معتقد است و از نظر وی، هیچ چیز حقیقت نیست و هر عقیده ای، نادرست است.(2) کاپلستون پس از آنکه یادآوری می کند که برخی بند نخست جمله گرگیاس را نوعی «هیچ انگاری»(3) جدّی فلسفی دانسته اند و برخی (اشاره به دیدگاه گمپرتس است که خواهد آمد) این نظریه را یک شوخی از طرف گرگیاس قلمداد کرده اند که خواسته است، نشان دهد علم بلاغت یا مهارت در استعمال الفاظ حتی بی معناترین فرضیه ها را موجّه می نمایاند، می گوید، این نظریه اخیر با این حقیقت که پروتاگوراس عقاید گرگیاس را در کنار عقاید زنون و ملیسوس قرار می دهد و برخی سخنان او را قابل نقد فلسفی می دانند، سازگار نیست و از جهتی، نسبت دادن هیچ انگاری به گرگیاس نیز دشوار است. آنگاه می گوید: «ممکن است چنین باشد که وی می خواست جدل الئائی را برای تنزّل دادن فلسفه الئائی به یاوه گویی به کار گیرد».(4)

در ادامه، کاپلستون روی به سخنانی می آورد که نزدیک به همان دیدگاهی است که گمپرتس آن را نپذیرفت و آن، این احتمال است که این سخن گرگیاس، یک سخن خطابی است نه یک گزاره فلسفی و معرفت شناختی؛ زیرا گرگیاس، در نهایت، فلسفه را ترک کرد و به فنّ خطابه روی آورد. او به فنّ بلاغت و سخنوری به عنوان مهارت در هنرِ

1- . ر.ک: فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص112.
2- . ر.ک: همان، ص112 و 114.
3- . Nihilism.
4- . همان، ص113.