مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 28

باشد. ولی چنین تضمینی، نه در ادراک حسّی و نه در تصوّر و تفکّر وجود ندارد؛ زیرا کسان بسیاری، قابل اعتماد بودن ادراک حسّی را به شدّت رد کرده اند و از طرفی، همه قبول دارند که ما می توانیم تصوّرات و تفکّرات غلط داشته باشیم و شناخت غیر از این دو، راه دیگری ندارد.(1)

درباره بند سوم جمله گرگیاس می گوید، در تز سوم نیز نکته مهمی مربوط به معرفت شناسی وجود دارد. در این باره، چنین استدلال می شود که وسیله اعلام، زبان است و با زبان تنها می توان الفاظ و علامات را ادا کرد و چیزهایی را که ماهیتی دیگر دارد، مثل رنگ، بو و...، نمی توان اعلام کرد؛ همان گونه که با گوش نمی توان موضوع مربوط به باصره را درک یا اعلام کرد. نکته نهفته در این استدلال، این است که ما هرگز نمی توانیم یقین کنیم که ادراکهای اوّلیّه ما با ادراکهای اوّلیّه دیگران، کاملاً برابر است؛ زیرا راهی برای انتقال این ادراکها به دیگران و مقایسه آنها با ادراکهای دیگران وجود ندارد.(2)

گمپرتس در مقام قضاوت درباره اینکه آیا واقعاً گرگیاس شکّاک بود یا نه، می گوید، هدف گرگیاس از این سخن، حمله بر فیلسوفان الئائی، به ویژه ملیسوس، است که می گفتند، اشیای محسوس، غیر واقعی است و آنچه واقعی و شناختنی است، ورای محسوسات است و شناخت آن بر پایه تفکّر و تصوّر است. او با این سخن نمی خواهد بگوید، واقعاً موجود خارجی وجود ندارد و شناخت غیر ممکن است، بلکه می خواهد ناگفته های نظریه الئائیان را بیان کند و بگوید که طبق گفته آنان، اگر موجود وجود ندارد، پس هیچ چیز نباید وجود داشته باشد و اگر ادراک حسّی، بی اعتبار است، شناخت فکری و تصوّری هم بی معناست و اگر شناخت حسّی را در زمره فریب قرار دهید، دیگر چه راه اعتمادآوری باقی می ماند؛ پس بنا بر سخن آنان، چیزی لازم می آید که خود آنها نیز به آن پایبند نیستند.(3)

به طور خلاصه می توان گفت، گرگیاس به دفاع از استاد خود، امپدوکلس، برخاسته است؛ زیرا امپدوکلس به اعتبار گواهی ادراک حسّی قائل بود، اما فیلسوفان الئائی، همچون

1- . ر.ک: همان، ص501 -502 .
2- . ر.ک: همان، ص503 -504 .
3- . ر.ک: همان، ص502.