مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 30

پروتاگوراس، انسانی دانشمند و متعهّد به معرفت و سنّت معرفی می گردد و تنها چیزی که بر سوفیست خرده گرفته می شود، گرفتن دست مزد در مقابل تعلیم دانش به جوانان و دقّت نکردن در معانی کلمات و عدم تبحّر آنان در دیالکتیک است. همچنین در این رساله، سوفیست، انسانی دانا معرفی می گردد که آموزگار قابلیت انسانی است و این قابلیت، مشتمل بر معرفت و دانایی اوست. در این رساله، پروتاگوراس درباره دانش که یکی از اجزای قابلیت است، می گوید: «دانش، برتر از همه نیروهای انسانی است».(1) مسلّم است که این تصویر و این سخنان، با شکّاکیّت و انکار معرفت، هیچ نسبتی ندارد.

در دیگر رسائل، پروتاگوراس نماینده گروهی به نام سوفیست است که کاری جز فریب و نیرنگ ندارند. این گروه، در باب معرفت و اخلاق، نسبی انگار و بلکه منکر معرفت اند. در رساله تئتتوس، سقراط در مقام بیان عقیده پروتاگوراس از زبان وی می گوید: «به عقیده من، هیچ چیز حقیقت نیست».(2) البته این سخن، تفسیری است که افلاطون از جمله معروف پروتاگوراس درباره «مقیاس بودن انسان» ارائه می دهد.

در جایی دیگر، سقراط می گوید، پروتاگوراس و پیروانش برآن اند که عدل، ظلم، دینداری و بی دینی وجود مستقل ندارد، بلکه هر پندار و عقیده ای که اعضای یک جامعه درباره آنها داشته باشند، تا هنگامی که از آن برنگشته اند، عین حقیقت است.(3) در رساله سوفیست می گوید، پروتاگوراس کتابی داشته که در آن، روش رو کردن سخن هر استادی را نوشته است. وی سپس در صداقت پروتاگوراس در این کتاب تردید می کند و در نهایت، به این نتیجه می رسد که سوفیست (پروتاگوراس) دانشی دروغین دارد.(4)

حال، با این دو تصویر متفاوت از موضع معرفت شناختی سوفیست، کدام یک را باید به آنان نسبت داد؛ چراکه سوفیست بنا بر رساله پروتاگوراس، طرفدار معرفت است، اما بنا بر رساله های تئتتوس، سوفیست و گرگیاس، منکر معرفت ثابت و به نسبیت معرفت قائل است. همان طور که گذشت، گمپرتس معتقد بود حق با رساله پروتاگوراس است و باید واقعیت

1- . افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، ج1، ص119.
2- . همان، ج3، ص1400.
3- . همان، ص1408.
4- . همان، ص1498.