مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 36

ج) مراتب نظام هستی و معرفت و ارتباط میان آن دو؛

د) راه به دست آوردن معرفت؛

ه ) نقد و بررسی اشکالات وارد شده بر نظریه افلاطون در باب معرفت شناسی.

یادآوری می شود که در این نوشتار، برای بررسی معرفت شناسی افلاطون، توجّه اصلی به کتابها و رساله های او معطوف است و مراجعه به کتابهای دیگر، صرفاً برای نقد و بررسی برخی اشکالات وارد بر دیدگاه افلاطون یا توضیح برخی عبارتها و اصطلاحات وی است؛ بنابراین، زیادی منابع در این جستار جایگاه خاصّی ندارد.

ماهیّت هر دیدگاهی درباره یک شیء، از جمله دیدگاه افلاطون در باب معرفت شناسی، از دو جنبه ثبوتی و سلبی خالی نیست. افلاطون در باب معرفت شناسی، در هیچ یک از محاورات خود، با بیانی منظم و منسجم سخن نگفته است؛ به عبارت دیگر، افلاطون معرفت شناسی را با ترتیب منطقی آن در یک جا ذکر نکرده است.

افلاطون در رساله تئتتوس به مباحث معرفت پرداخته و صرفاً جنبه سلبی آن را ارزیابی کرده است. در جمهوری در ضمن مباحث فلسفه سیاسی به جنبه اثباتی معرفت توجّه کرده است. در رساله منون بحثِ یادآوری را مطرح کرده و در رساله های اتوفرون، فایدون و برخی از رساله های دیگر، هم جنبه سلبی معرفت و هم مسائل دیگر را مطرح کرده است؛ از این رو خلاصه کردن معرفت شناسی افلاطون و ارائه آن به صورت یک مجموعه منظم، کاری دشوار و پیچیده است؛ به هر حال، کوشیده ایم مباحث معرفت شناسی افلاطون را به صورت مجموعه ای منظم بیان کنیم.

جنبه ثبوتی معرفت از دیدگاه افلاطون

جنبه ثبوتی معرفت (شرایط و ویژگیهای مثبت آن) نخستین مسئله ای است که باید بررسی شود. افلاطون پس از مفروض گرفتن امکان حصول معرفت، ویژگیهای متعدّدی را برای آن در نظر گرفته است، ولی آنها را به صورت منظم ذکر نکرده است، بلکه به صورت پراکنده و در مناسبتهای مختلف، هر یک را یادآور شده است.

شرایط و ویژگیهای معرفت از دیدگاه وی را می توان به صورت زیر بیان کرد:

1. «وجود و هستی ها» موضوع معرفت است، نه «عدم و نیستی ها».