مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 43

بگوییم، ادراک حسّی، خطاناپذیر است. ولی باید گفت، لازم باطل است؛ چون ادراکهای حسّی، متناقض است؛ از این رو، خطاناپذیری با ادراکهای متناقض، سازگار نخواهد بود.

افلاطون در جمهوری، کتاب پنجم، این مطلب را یک اصل بدیهی دانسته، بر این باور است که شیء محسوس، پیوسته در معرض سیلان است و در آنِ واحد، اوصاف متقابل را پذیراست؛ بنابراین، به هیچ روی ممکن نیست متعلّق معرفت قرار گیرد، بلکه تنها متعلّق پندار قرار می گیرد.(1)

2. معرفت، حکم نیست

«حکم» از دیدگاه افلاطون به معنای «پندار» یا «گمان» است.(2) دلیل بر اینکه حکم مزبور ممکن نیست معرفت باشد، این است که حکم، گاهی صحیح است و گاهی باطل؛ گاهی صادق است و گاهی کاذب؛ گاهی موجّه است و گاهی غیر موجّه. از طرف دیگر، پیش از این معلوم شد که معرفت باید صادق و موجّه باشد؛ بنابراین، صِرف یک حکم را نمی توان گفت که «معرفت» است.

3. معرفت، «حکم حقیقی» یا «حکم صحیح» نیست

3. معرفت، «حکم(3) حقیقی» یا «حکم صحیح» نیست

در رساله تئتتوس بعد از آنکه تساوی معرفت با ادراک حسّی ابطال می گردد و نیز روشن می شود که ادراک حسّی به تنهایی ممکن نیست معرفت باشد، تئتتوس معرفت را «حکم حقیقی» می داند.(4)

افلاطون از زبان سقراط، مطالبی را بیان می کند و سرانجام، خاطرنشان می کند که «حکم صحیح» نیز ممکن نیست معرفت باشد؛ زیرا ممکن است کسی «حکم صحیح» داشته باشد، ولی معرفت به حقیقت آن نداشته باشد. شاهد این مدّعا، وکلای دعاوی و قضات در دادگاه است. ممکن است وکیل ماهر با استدلال، احساسات قاضی را برانگیزاند تا شخص

1- . همان، ج2، ص1083-1084.
2- . ر.ک: امیل بریه، تاریخ فلسفه، ترجمه علیمراد داودی، ج1، ص164.
3- . همان گونه که گذشت، مراد از «حکم» در اینجا «پندار» است و مراد از «حکم صحیح» یا «حکم حقیقی»، «پندار درست» یا «گمان درست» است (ر.ک: همان).
4- . افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، ج3، ص1429.