مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 53

اگر کسی پس از صعود به روشنی خورشید، دوباره به غار برگردد، به علّت تاریکی داخل غار، به دیدن قادر نیست و مورد تمسخر زندانیان خواهد شد. اگر بخواهد دیگران را آزاد کند، زندانیان او را به مرگ محکوم خواهند کرد.(1)

این تمثیل با بیان پیشین افلاطون درباره درجات هستی و معرفت، کاملاً تطبیق پذیر است؛ زندان غار همین دنیای محسوسات و روشنایی آتش، در حکم خورشید و بیرون شدن از غار و تماشای اشیای گوناگون در روی زمین به منزله سیر و صعود روح آدمی به عالم معقول و شناسایی خواهد بود.

راه تحصیل معرفت (یک برنامه تربیتی)

اشاره

پس از بیان درجات معرفت و تکمیل آن با تمثیل غار، این پرسش مطرح می شود که چگونه انسان می تواند از زندان محسوسات رهایی یابد و به عالم شناسایی و معرفت صعود کند؟ راه رهایی از عالم محسوس و رسیدن به عالم معقول چیست؟

افلاطون برای رهایی از عالم محسوس و تعالی جستن به عالم معقول، یک برنامه تربیتی را برای کسانی که می خواهند حاکمان حکیم باشند، طرح می کند تا با آن، به شناسایی عالم مُثُل دست یابند. باید توجّه داشت که افلاطون همان گونه که گذشت، فراگیری و آموختن معرفت را ممکن نمی داند؛ بنابراین، برنامه افلاطون برای رسیدن به معرفت، یک برنامه آموزشی نخواهد بود، بلکه جنبه پرورشی دارد و برای «یادآوری» معرفت است.

برنامه مزبور دارای این مراحل است: 1. به کارگیری عقل؛ 2. علم حساب؛ 3. هندسه؛ 4. نجوم؛ 5. موسیقی؛ 6. جدال عقلی یا دیالکتیک.

1. به کارگیری عقل

نخستین گام برای این امر، توجّه کردن انسان به نقص و عدم کفایت آگاهی حسّی و وادار کردن نیروی عقل به تفکّر و جست وجو است. این کار از راه برخی ادراکهای حسّی دست یافتنی است؛ زیرا برخی از این ادراکها، انسان را به تفکّر وادار نمی کند، ولی برخی دیگر، آدمی را وامی دارد تا با متوسل شدن به نیروی تفکّر، دریافتهای حسّی را بیازماید؛