مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 55

5. موسیقی

آخرین مرحله مطالعات مقدماتی، مطالعه علم اصوات یا موسیقی است. همان گونه که مطالعه نجوم آدمی را از اشیای محسوس به تفکّر انتزاعی، نزدیک و به سوی حقیقت، رهبری می کند، مطالعه هماهنگی اصوات نیز از چیزهای مسموع آغاز می شود و انسان را به تعقّل انتزاعی آشنا می سازد و او را به عالم شناسایی سوق می دهد.

در این مرحله، مطالعه خود اصوات مراد نیست، بلکه روابط میان آنها و اعدادی که پایه صداها را تشکیل می دهد، منظور و مورد تأکید است.

6 . جدال عقلی یا دیالکتیک

انسان پس از طی مراحل مقدماتی، سرانجام برای آخرین مرحله آماده می شود که همان رهایی کامل از سایه های غار به وسیله مطالعه «دیالکتیک» است. با این مرحله، آدمی نه تنها با صور و کلیّات آگاه و آشنا می گردد، بلکه آنها را می داند و می فهمد و می تواند شناسایی حقیقی و تردیدناپذیر را به «یاد» آورد.(1)

چیستی روش دیالکتیک

«دیالکتیک» در اصل به معنای «هنر درست پرسیدن و درست پاسخ دادن» است. هدف دیالکتیک، یا مجاب کردن حریف است، یا همکاری دو تن برای روشن ساختن یک مطلب.(2) در نوشته های افلاطون، دیالکتیک هنر حقیقی فیلسوف است و می توان به جنبه های ثبوتی و سلبی آن اشاره کرد:

می توان گفت، دیالکتیک، در جنبه ثبوتی، دو راه دارد. راه نخست از مفروضات شروع می شود و به چیزی می رسد که بر هیچ مفروضی متّکی نیست، یعنی به مبدأ و آغاز همه چیزها که همان «ایدیه نیک» است. افلاطون در رساله جمهوری، کتاب هفتم، به همین راه اشاره می کند. او خاطرنشان می کند که برای به دست آوردن «معرفت» باید از علم حساب، هندسه و... آغاز کرد تا به مبدأ نخستین و حقیقت اشیا نایل گردد.(3)

1- . ر.ک: همان، ص1147-1156.
2- . کارل بورمان، افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، طرح نو، 1375، ص76-77.
3- . ر.ک: افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، ج2، ص1142-1159.