مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 72

اگر شیئی از دور دیده شود، این سؤال در ذهن پدید می آید که آیا حیوان است یا انسان؟ طرح چنین سؤالی، مستلزم وجود تصوّری از انسان یا حیوان است که از قبل در ذهن بوده باشد. آن تصوّر، مسبوق به تجربه حسّی است که مقدّم بر این تصوّر، تحقّق یافته است؛ بدین معنا که قبلاً انسان یا حیوانی دیده شده و تصوّری از آنها در ذهن ایجاد گشته است و سپس آن مرئی، محلّ تردید واقع شده که با کدام یک از دو صورت موجود قبلی در ذهن مطابقت دارد.

بنابراین، چنین تصوّری، مسبوق به حس است، نه آنکه از قوّه خیال سرچشمه گرفته باشد؛ از این رو، با نزدیک شدن به آن شیء، می توان حکم کرد که آن صورت در ذهن، با یکی از دو فرد مشکوک مطابق است. در این موقع است که یقین برای ناظر حاصل می گردد. پس آن تصوّر مسبوق به حس، کمک می کند که هنگام نزدیک شدن به آن شیء، به طور یقینی حکم کنیم که آن شیء، انسان است یا حیوان. این تصوّر، مستلزم صدور حکمی بدیهی درباره وجود شیء است و اعتبار تجربه گذشته ما که چنین تصوّری به نحوی از انحا نتیجه آن است، از تجربه کنونی که با همین تصوّر با آن مواجه می شویم، کمتر نبوده است.(1)

ج) انفعالات (لذّت و الم)

انفعالاتی از قبیل احساس لذّت و الم، سومین ملاک برای ادراک است. اگر از چیزی، احساس لذّت کردیم، می فهمیم که چنین چیزی، انتخاب شدنی است و اگر آن چیز برای ما خوشایند نبود، می فهمیم که اجتناب شدنی است.

لذّت و الم در نظر اپیکوریان، به عنوان یک ملاک مدّ نظر است؛ هم در نظر اپیکور و هم در نظر آریستیپوس.(2) ازنظر آریستیپوس، حالت شهوانی، ادراک پذیر است و علّتِ موجدِ لذّت و الم، ادراک ناپذیر. ولی از نظر اپیکور، نه تنها لذّت ادراک پذیر است، بلکه این ادراک پی بردن به علّت لذّت و الم را نیز موجب می شود؛ بنابراین، لذّت و الم، واقع نمایی کرده، علّت خود را تبیین می کند.