مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 74

د) لمح بصر (شهود فکری)

اپیکور معتقد است هرگاه بخواهیم بدون دخالت دادن حواس در شناخت به چیزی از طریق نگاه درونی و تجربه درونی پی بریم، به ملاک دیگری برمی خوریم که به شهود روحانی و فکری نام گذاری می شود. این امر، هنگامی تحقّق می یابد که با دید وسیع تری بنگریم؛ یعنی از دیدن اجزا به دیدن کل روی بیاوریم. اگر مجموعه هستی یا مجموعه اجزای لایتجزّی را مدّ نظر قرار دهیم و از شهود حسّی، پا را فراتر بگذاریم، در این صورت، به معرفت دفعی می رسیم و رضایت خاطر ما حاصل می گردد؛ از این رو، اشیای نامرئی را بدون وساطتِ احساس، درمی یابیم.(1)

با توجّه به مطالب فوق، نمی توان با قاطعیّت، اپیکوریان را تجربه گرا نامید؛ بدین معنا که راه معرفت را در حواس خلاصه کرده اند، بلکه آنان به عوامل دیگری، غیر از حواس در پیدایش معرفت معتقدند.

بعضی معتقدند از دیدگاه اپیکور، فقط دو ملاک اصلی برای شناسایی وجود دارد؛ یعنی «احساس» و «انفعال»؛ بنابراین، سایر ملاکهای وی، مشتقّ از احساس است؛ برای مثال، اگر تصوّرات مسبوق به احساس را که از قبل با ماست و بر اثر احساسات گذشته، برای ما حاصل شده است، به محسوسات فعلی بیفزاییم، شناخت برای ما حاصل می گردد. بنابراین، تصوّرات مسبوق به احساس را نمی توان به عنوان یک ملاک جداگانه ذکر کرد؛ زیرا این تصوّرات، اطلاعاتی اجمالی است که از قبل به دنبال احساس، برای ما حاصل شده است؛ به عبارت دیگر، حوادث مختلف که با احساسات متفاوت مقرون بوده است، خاطراتی را در ما به جای می گذارد. از ضمیمه شدن خاطرات قبلی و معلومات حاصل شده از مشاهده و احساس فعلی، می توانیم به یک جمع بندی و برداشت برسیم.(2)

انتقاد اپیکوریان بر فلاسفه

پلوتارخوس(3) رساله ای با عنوان بر ضد کُلُتِس دارد. کُلُتس(4) شاگرد بی واسطه اپیکور است.

1- . ر.ک: امیل بریه، تاریخ فلسفه، ترجمه علیمراد داودی، ج2، ص100.
2- . یحیی مهدوی، شکّاکان یونان، ص80 .
3- . Plutarchos.
4- . Kolotes.