مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 85

بود و مارکوس اورلیوس(1) (161-180 م.) امپراطور روم.(2)

متأسفانه شناخت ما به فلسفه رواقی، خصوصاً رواقیان در دوره نخست آن، بسیار ناقص است. از تألیفات متعدّد زنون و از 705 رساله خروسیپوس، جز قسمتی از عناوین آنها چیزی باقی نمانده است. تنها کتابهایی که از رواقیان در دست می باشد، آثار سنکا، اپیکتتوس و مارکوس اورلیوس است که در دوره امپراتوری روم، یعنی چهار قرن بعد از تأسیس حوزه رواقی، می زیسته اند.(3)

شاید بتوان این موارد را به عنوان خواص اصلی فلسفه رواقی لحاظ کرد:

فلسفه حقیقی، همان عمل است. فلسفه عملی، همان عمل مطابق با عقل است و عمل مطابق عقل، عملی است که به مقتضای قوانین طبیعت باشد.(4)

رواقیان جزم گرا یا شکّاک؟

قبل از بیان مبانی معرفت شناسی هر گروهی، باید نظر کلّی آنها در باب امکان معرفت یا عدم دسترسی به آن روشن شود و سپس در باب ابزار این معرفت و حدود آن بحث گردد. از این نظر، فلاسفه یونان را می توان به دو دسته «اصحاب جزم و یقین» و «اصحاب شک و تردید» تقسیم کرد.

از نظر مباحث معرفت شناسی که با ظهور سوفسطاییان و سقراط افلاطون مورد توجّه فلاسفه یونان قرار گرفت، فلاسفه یونان را اجمالاً و به طور کلّی می توان به دو دسته تقسیم کرد. یکی اصحاب جزم و یقین، یعنی قائلان به امکان علم و دیگری کسانی که امکان حصول علم را برای انسان مورد شک و تردید یا انکار قرار داده اند که به آنها معمولاً شکّاک می گویند.

پس در گام نخست باید مشخص کنیم که رواقیان از اهل شک هستند یا از طرفداران جزم و یقین که انسان را قادر به ادراک حقایق اشیا می دانند.

رواقیان، در معرفت شناسی از اصحاب جزم و یقین قلمداد شده اند؛ یعنی به این قائل اند

1- . Marcus Aurelius.
2- . همان، ص500.
3- . امیل بریه، تاریخ فلسفه، ترجمه علیمراد داودی، ج2، ص40.
4- . عبدالرحمان بدوی، الموسوعی الفلسفیه، ج 1، ص528.