فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 433

است.(1)

و نیز:

با همه شیرین زبانی و شیرین کاریم نمی دانم چه کاره ام.(2)

عرفان و جبر

در این زمینه عرفان پا را فراتر گذاشته و می گوید: "جز ذات خداوند هیچ موجود دیگری وجود ندارد که سخن از جبر و اختیار آن در میان آید".

شبستری می گوید:

کدامین اختیار ای

مرد جاهل

کسی را کاو بود

بالذات باطل

چو بود توست یکسر

جمله نابود

نگویی اختیارت از

کجا بود

کسی کاو را وجود

از خود نباشد

بذات خویش نیک و

بد نباشد

مؤثر حق شناس اندر

همه جای

ز حد خویشتن بیرون

منه پای

هر آن کس را که مذهب

غیر جبر است

نبی فرمود کاو

مانند گبر است

چنان کان گبر یزدان

و اهرمن گفت

همین نادان احمق

ما و من گفت

مقدر گشته پیش از

جان و از تن

برای هر یکی کاری

معین

جناب کبریایی لاابالی

است

منزه از قیاسات

خیالی است

چه بود اندر ازل

ای مرد نااهل

که این یک شد محمد

و آن ابوجهل

کرامت آدمی را ز

اضطرار است

نه آن کاو را نصیبی

ز اختیار است(3)

در کتاب "رسائل توحیدی" آمده است:

1- . حسن زاده آملی، حسن، الهی نامه.
2- . حسن زاده آملی، حسن، الهی نامه.
3- . مثنوی گلشن راز.