فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 495

غیریت و جدایی و دوگانگی خالق و مخلوق را قبول ندارد، و ذات خدای تعالی را متطوّر به صور اشیای مختلف میشمارد، و تقدم وجود خدای تعالی بر وجود ممکنات را به نحو تطور و دگرگون شدن ذات احدیت میداند، و نمی پذیرد که وجود عالم به إیجاد خدای تعالی و خلقت وتأثیر و فاعلیت اختیاری او باشد:

«تقدّم الوجود علی الوجود فهو تقدّم آخر غیر ما بالعلّیّه إذ لیس بینهما تأثیر وتأثّر ولا فاعلیّه ولا مفعولیّه بل حکمهما حکم شیء واحد له شؤون وأطوار وله تطوّر من طور إلی طور».(1)

«تقدم وجود بر وجود، تقدم علّیت نیست، بلکه تقدمی دیگر است، زیرا تأثیر و علّیت و فاعلیت و مفعولیتی بین وجودها نیست، و حکم وجودها حکم یک چیز واحد است که شؤون اطوار و صورتها و دگرگونیها دارد و از حالتی به حالت دیگر در میآید».

«قول بعضهم إنّ علّه الإیجاد مشیئته و إرادته تعالی دون ذاته کلام لا محصّل له ».(2)

«عقیده کسانی که میگویند علت ایجاد عالم، مشیت و اراده خداست نه ذات او، عقیده ای نادرست است و معنای صحیحی ندارد».

تحریف معنای حقیقی علت و معلول و خالق و مخلوق

دو کتاب مورد اشاره، معنای علّیت و معلولیت را به گونهای تفسیر و تأویل میکند که در حقیقت همان معنای جزء است که خارج از کلّ خود نبوده و متقوّم به وجود کلّ است نه به إیجاد و ابداع و خلقت و آفرینش، این معنای واضح البطلان را تشکیک وحمل حقیقت و