فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 504

ولی مطالب دو کتاب مذکور، بر خلاف عقل و برهان و ضروریات جمیع ادیان، مبتنی بر اعتقاد به تطور و دگرگون شدن ذات خدای تعالی، و عینیت و یکی بودن وجود خالق و مخلوق است، چنان که کتاب "نهایه الحکمه" تقدم وجود بر وجود را مطلقا به تطور میداند نه به تأثیر و ایجاد و آفرینش و خلقت موجودات:

«تقدّم الوجود علی الوجود فهو تقدّم آخر غیر ما بالعلّیّه إذ لیس بینهما تأثیر وتأثّر ولا فاعلیّه ولا مفعولیّه بل حکمهما حکم شیء واحد له شؤون وأطوار وله تطوّر من طور إلی طور».(1)

«تقدم وجود بر وجود، از باب علیت نیست بلکه نوع دیگری از تقدم است، زیرا بین دو وجود، هیچ تأثیر و تأثر و فاعلیت و خالقیت و مفعولیت و مخلوقیت نیست، بلکه حکم آن دو حکم وجود واحدی است که دارای شؤون و اطوار و دگرگونیهاست، و از حالی به حال دیگر میرود».

عجز و ناتوانی باری تعالی از خلق و آفرینش بیش از یک چیز:

بدیهی است که قدرت باری تعالی کامل و تام و عام است نه اینکه محدود به وجوب صدور فقط یک چیز از آن بوده و محال باشد که ذات احدیت یک فعل بیشتر داشته باشد.

<وَ لله مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الله عَلی کُلِّ شَی ءٍ قَدیرٌ.>(2)

<أَ وَ لَمْ یرَوْا أَنَّ الله الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ قادِرٌ عَلی أَنْ یخْلُقَ مِثْلَهُمْ وَ جَعَلَ لَهُمْ أَجَلاً لا رَیبَ فیهِ فَأَبَی الظَّالِمُونَ إِلاً کُفُوراً.>(3)

1- . طباطبایی، محمد حسین، نهایه الحکمه، 226، به نقل از صاحب اسفار.
2- . آل عمران، 189.
3- . اسراء، 99.