فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 508

«همانا قدرت خدای تعالی، همان مبدئیت او برای إیجاد، و علّیت او برای ما سوای اوست که آن عین ذات متعالی او میباشد».

آیا ذات و علم خداوند تعالی دارای اجمال و تفصیل و حدوث است؟!

بدون شک ذات خدای تعالی و علم او اجمال و تفصیل ندارد، و اعتقاد به آن جدا موهون بلکه تناقض واضح است ولی بر خلاف ضرورت عقل و وحی در دو کتاب میبینیم که:

«إنّ له تعالی علماً إجمالیّاً فی عین الکشف التفصیلیّ».(1)

«همانا برای او تعالی، علمی اجمالی در عین کشف تفصیلی است».

«فما سواه من شیء فهو معلوم له تعالی فی مرتبه ذاته المتعالیه علماً تفصیلیّاً فی عین الإجمال وإجمالیّاً فی عین التفصیل... أمّا المجرّده منها فبأنفسها وأمّا المادّیّه فبصورها المجرّده. فتبیّن بما مرّ أنّ للواجب تعالی علماً... وأنّه علم إجمالیّ فی عین الکشف التفصیلیّ وأنّ له تعالی علماً تفصیلیّاً بما سوی ذاته من الموجودات فی مرتبه ذواتها خارجاً من الذات المتعالیه وهو العلم بعد الإیجاد».(2)

«تمام چیزهایی که غیر خداست در مرتبه ذات متعالی خدا برای او معلوم است به علم تفصیلی در عین اجمال، و علم اجمالی در عین تفصیل... مجردات بدون واسطه برای او معلومند [بر اساس علم حضوری فلسفی، ذات آنها در ذات خدا موجود است]، و مادیها به واسطه صورتهای مجرد خود برای او معلومند [در ذات او موجودند]. پس روشن شد که واجب تعالی را علمی است... و آن علم اجمالی در عین کشف تفصیلی است و او تعالی به ماسوای ذات خود علم تصیلی در مرتبه ذوات آنها دارد که خارج از ذات اوست و آن همان علم بعد از