فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 515

تامه هم از معلول خود انفکاک ندارد».

«إنّ الواجب بالذات علّه تامّه ینتهی إلیه کل موجود ممکن بلا واسطه أو بواسطه أو وسائط بمعنی أنّ الحقیقه الواجبیّه هی العلّه بعینها» .(1)

«همانا واجب بالذات، علت تامهای است که تمامی موجودات ممکن [و بر مبنای فلسفه حتی همه گناهان و معاصی] بدون واسطه یا با یک واسطه و با با چند واسطه به او میرسند به معنای اینکه خود حقیقت واجب [خدا] علت و به وجود آورنده است».

آیا عقیده به قضا و قدر الهی ملازم با نفی اختیار، و اسناد افعال خلق به خداست؟!

آشکار است که قضا و قدر الهی در مورد افعال بندگان، به معنای اجبار و سلب اختیار از ایشان نیست.

امیر المؤمنین علیه السلام میفرمایند:

«مهلاً یا شیخ! لعلّک تظنّ قضاء حتماً وقدراً لازماً، لو کان کذلک لبطل الثواب والعقاب والأمر والنهی».(2)

«صبر کن پیرمرد! گویا تو خیال میکنی که قضای الهی امری جبری و قَدَر او امری حتمی است! اگر چنین بود ثواب و عقاب و امر و نهی باطل میشد!»

اما میبینیم که کتاب "نهایه الحکمه" قضا و قدر الهی را به معنایی دانسته است که موجب نفی اختیار و مستلزم مجبور دانستن خالق و خلق می شود، چنان که مینویسد:

«إنّ علمه التفصیلیّ بالأشیاء وهو عین ذاته علّه لوجودها... ولا شیء فی