فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 518

تعقّل و تفکّر، کنه وجود خداوند را در وجود خود یافت و کشف و وجدان کرد. و اینک تفصیل مطالب ایشان در سه فصل:

فصل اول: وحدت وجود و انکار معنای حقیقی خلقت

پیروان میرزای اصفهانی در طریق معرفت خداوند تعالی و رابطه خالق و خلق، دقیقاً همان راهی را می روند که فلاسفه رفته اند، چرا که ایشان نیز منکر معنای حقیقی خلقت و آفرینش بوده، و وجود اشیاء را به نفس وجود خدا می دانند، نه به آفرینش الهی. چنان که می گویند:

کائنات از جهت ذات، بدون این که جعل و آفرینشی در کار باشد موجود و محقّق به خدایند. و همین است جاعلیت ذاتی بدون فعل خداوند... ذات مجعولاتی که به این غیر موجودند مجعولیت ذاتی می باشد بدون این که جعل [خلقت] و فعل و تأثیر و مانند این ها باشد.(1)

هر گاه به این وجود [صادر اول] از نظر شکل و صورت و این بودن آن نگاه کنی، ناچار باید آن را نور محمد و مخلوق بدانی و حق نداری بگویی که آن خداست... و اگر نظر به اصل نوریت و وجود آن کنی و از تعین و شکل آن چشم بپوشی، به طور کلی از خلق صرف نظر کرده و به خدا توجه نموده ای.(2)