کتابخانه بالقرآن

فراتر از عرفان : خداشناسی فلسفی و عرفانی از نگاه وحی و عرفان صفحه 94

صفحه 94

آن چنانکه در مورد "ملکه و عدم" گفته می شود، سلب تناهی و حد از ذات متعالی او تنها برای بیان عدم قابلیت اتّصاف او به صفات اشیای متجزی و مخلوق می باشد.

فلسفه و عرفان خداوند را نامتناهی و عین وجود اشیا می پندارد

چنانکه گفتیم فلسفه و معرفت بشری، غافل از اینکه اتّصاف به "تناهی و عدم تناهی" از شؤون ویژه اشیای مخلوق و دارای مقدار است، چنین می پندارد که چون ذات خداوند متعال محدود و متناهی نیست، پس باید نامتناهی و نامحدود باشد، لذا هستی را منحصر به وجود خدا دانسته، و وجود خداوند را عین وجود کلّ اشیا می شمارد، و جز وجود او وجود هیچ چیز دیگری را نمی پذیرد.(1)

1- . رساله "إنه الحق" می نویسد: إنّ من عجائب الأمور أنّ کثیراً من القشریّین یرون هذه الآیات والأحادیث الکثیره ولا سیّما کلام أمیر المؤمنین وهی صریحه فی وحده الوجود، ویقولون بأنفسهم إنّ وجود الحقّ غیر محدود، ومع ذلک لا یقولون بوحده الوجود، إنّ وحده الوجود إن لم تکن صحیحه فیلزم أن یکون الحقّ تعالی محدوداً، تعالی اللّه عن ذلک علوّاً کبیراً. (حسن زاده، حسن: رساله إنه الحق، 66 _ 67). و تفسیر "المیزان" می نویسد:الواحد الذی لا حدّ لمعناه ولا نهایه له فلا یحتمل فرض الکثره... ولا یشذّ عن وجوده شیء من معناه... بل کلّ ما فرض له ثان فی معناه فإذا هو هو. (طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، 6 / 95). و می نویسد: وله تعالی من کلّ کمال محضه، وإن شئت زیاده تفهّم وتفقّه لهذه الحقیقه القرآنیّه، فافرض أمراً متناهیاً وآخر غیر متناه، تجد غیر المتناهی محیطاً بالمتناهی بحیث لا یدفعه المتناهی عن کماله المفروض أیّ دفع فرضته، بل غیر المتناهی مسیطر علیه بحیث لا یفقده المتناهی فی شیء من أرکان کماله... فکلّما فرضنا شیئاً من الأشیاء ذا شیء من الکمال فی قباله تعالی لیکون ثانیاً له وشریکاً، عاد ما بیده من الکمال للّه سبحانه محضاً... وهذا المعنی هو الذی ینفی عنه تعالی الوحده العددیّه...فهو تعالی واحد بمعنی أنّه من الوجود بحیث لا یحدّ بحدّ حتّی یمکن فرض ثان له فی ما وراء ذلک الحدّ. (طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، 6 / 89 _ 90).