- اشاره 1
- مقدمه 1
- بخش اول: شناخت بهترین 1
- معنای کمال، و شناخت برترین لذت و سرور 2
- تجلی اوج هدایت در رساترین کلام 4
- چرا اراده و اختیار؟! 6
- چرا عبادت و بندگی؟! 10
- چرا عبادت و بندگی؟! 11
- دنیا برتر است یا بهشت؟ 15
- چرا رنج و بلا و گرفتاری؟! 28
- بخش دوم: پاسخ گوی مهربان 31
- اشاره 31
- نگرانی و تشویش چرا؟! 38
- بخش سوم: کدام مهربان تر است و حکیم تر؟ 47
- اشاره 47
- عافیت بخواه نه بلا 57
- تو همانی که می خواهم! 59
- این گونه حل می شود 60
- راه را گم نکنیم 65
- بندگی شیاطین و انجام امور شگفت 66
- وقتی امام معصوم را کنار می زنند 70
- اشاره 73
- بخش چهارم: چرا همه را یکسان نیافریدند 73
- لطف است نه عدل 74
- روز قیامت معلوم خواهد شد 77
- عمل ناقص و ثواب کامل 80
- 1 . با اینکه معلوم بود چه خواهم کرد چرا مرا آفریدند؟ 85
- اشاره 85
- 3 . چرا مرا به سجود بر آدم امر کردند؟ 88
- 4 . چرا مرا لعنت کرده، از بهشت راندند؟ 88
- 5 . چرا مرا به بهشت راه دادند؟! 90
- 6 . چرا مرا بر فرزندان آدم مسلط کردند؟! 91
- 7 . چرا وقتی که مهلت خواستم مهلتم دادند؟! 92
- بخش ششم: آخرت نه دنیا 94
بخش پنجم: سؤالات شیطان
اشاره
با اینکه معلوم بود چه خواهم کرد چرا مرا آفریدند؟
چرا مرا به معرفت و طاعت تکلیف نمودند؟
چرا مرا به سجود بر آدم امر کردند؟
چرا مرا لعنت کرده، از بهشت راندند؟
چرا مرا به بهشت راه دادند؟!
چرا مرا بر فرزندان آدم مسلط کردند؟!
چرا وقتی که مهلت خواستم مهلتم دادند؟!
سؤالات و شبهاتی به شیطان نسبت داده شده است که وی آن ها را پیوسته در دل های بندگان نیز می پراکند. گرچه شبهات او اموری واهی بیش نیست اما مناسب است آن ها را در این جا آورده، اشاره ای به پاسخ آن ها نیز داشته باشیم.
سؤالات او را به شکل مناظره ای با ملائکه نقل کرده اند که می گوید:
من قبول دارم که باری تعالی خدای من و پروردگار خلق است، عالم و قادر است و هیچ کس نباید قدرت و مشیت او را مورد سؤال و بازخواست قرار دهد، و هر چیزی را که او اراده کند همین که بگوید: "باش" بی درنگ واقع می شود و نیز او حکیم است. اما در مورد حکمت افعال او جای سؤالاتی هست! ملائکه گفتند: سؤالات تو چیست و چند تاست؟ گفت: هفت تا.
سؤالات شیطان
1 . با اینکه معلوم بود چه خواهم کرد چرا مرا آفریدند؟
سؤال اول شیطان:
خداوند قبل آفریدن من می دانست که از من چه کاری سرمی زند و چه اعمالی حاصل می شود، پس چرا مرا آفرید، و در آفرینش من چه حکمتی نهفته بود؟!
پاسخ: خداوند تعالی شیطان را گناهکار و عاصی و نافرمان نیافریده است، بلکه تنها او را از نعمت وجود و علم و قدرت و اختیار بهره مند فرموده، و راه و بی راه را به او نمایانده است تا به اختیار و انتخاب خویش راه کمال جوید و به لذت و کامیابی دست یافتن به کمال اختیاری، و حاکمیت عقل بر کژی های نفس رسیده، و شایسته بهره وری از ثواب ها و نعمت های الهی، و تحسین و تشکر و مهرورزی مقام ربوبی گردد، چه این که همان طور که مفصلا بیان شد، لذت بهره وری از ثواب و نعمتی که در نتیجه استحقاق و شایستگی فرد، و نشانه برتری و کمال او باشد قابل مقایسه با لذت بهره وری از ناز و نعمت بدون استحقاق و شایستگی نیست، لذا خداوند متعال بندگان را از وجود نعمت عقل و اختیار بهره مند می سازد تا از آن ها در راه دست یافتن به بالاترین لذات و سرورها استفاده نمایند. و بدین جهت معصیت کار هرگز نمی تواند بگوید که: "چرا خدا به من وجود و عقل و اختیار داده، و راه هدایت را به من نشان داده است؟" چه این که به طور مسلم تمامی این ها جز نیکی و احسان نیست، بلکه باید خویشتن را سرزنش کند که چرا نعمت وجود و عقل و اختیار را ضایع کرده و مهمل گذاشته است.