کتابخانه بالقرآن

تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 186

صفحه 186

مخلوق ندارد ، آفرینش او خلق لا من شی ء است و فاعلیتش بالمشیه است و هرگونه شباهتش با علل و فواعل طبیعی منتفی است .(1)

حال برای توضیح بیشتر و بیان اینکه قیاس حق تعالی به علل طبیعیه مردود است ، ناچاریم آثار و ثمرات قول به علیت فلسفی را مورد بحث قرار دهیم .

ثمرۀ اوّل : صدور اشیاء فقیر از ذات حق تعالی

شکی نیست که بعضی از معالیل طبیعی ، از درون و ذات و نهاد علل طبیعی مترشح می شوند و معلول وجود نازل و رقیق علت است ، حال همین امر که در بعضی از علل طبیعی مشاهده می کنیم را به حق تعالی اسناد داده اند .

1- استاد محمّد تقی جعفری رحمه الله می نویسد « امّا اینکه آیا توجّه و نگرش ما به جهان و اجزای آن حتما باید از این دیدگاه یعنی علّیت بوده باشد . و ما هیچ راهی جز این دیدگاه نداریم ، قطعا جواب منفی است این درک ابتدائی از علیت در میان اجزای مادّه گسترده ، فورا همه احساسات ما را درباره آن اجزاء اشباع می کند و حسّ علّت جویی را با دیدن و جریان اجزاء به طور یکی پس از دیگری اشباع می کنیم و چنین می پنداریم که جائی برای خدا به عنوان علّت در طبیعت و اجزای آن نداریم و خدا به عنوان علّه العلل به وجود آورنده اولین علت طبیعی یا اراده کننده مجموع طبیعت است بدین ترتیب قانون علیت یک حجاب ضخیم است که ما را از شناخت خدا که بدیهی است محروم می سازد و این است معنای العلم هو الحجاب الأکبر » ترجمه و تفسیر نهج البلاغه : 1 ، 90 . « خداوند بزرگ که در میان موجودات جهان هستی قوانین و پدیده ها را ایجاد کرد ، این پدیده ها قدرت مطلقه او را محدود نکرده است یعنی چنان نیست که بایستی خود خداوند نیز به قوانین و پدیده ها که ساخته خود اوست سر تسلیم فرد آورد زیرا او که اختیار به وجود آوردن آنها را داشته همان اختیار را در تبدیل و تغییر و محو و اثبات دارا می باشد پس اینکه خداوند دست خود را پس از آفرینش بسته باشد ، در حقیقت برای خود یک منصب و امر خدائی قائل شده اند » . جبر و اختیار : 267 _ 268 استاد محمّد تقی جعفری . بعضی از محققین می نویسد : « انّ تحقیق صغری قانون العلیّه الفلسفیه کون الموجودات صادره به یصبح مشکوکا فیه بهذا البیان وبما حققّه السید الشهید فی بحث الأسس المنطقیه بل لا یثبت أکثر من وجود فاعل ونکته مشترکه لتحقیق الأشیاء والمخلوقات فلعلّها عباره عن الإراده الإلهیّه المباشره أو الملک الموکّل بالخلق المعین وبذلک یمکن الأخذ والحفاظ علی ظواهر الآیات والروایات والتصورات المستفاده منها فی تفسیر الخلق والمبدأ والمعاد فینهار کثیر من البناءات الفلسفیه فی هذه المجالات کالعقول العشره والحرکه الجوهریه وغیر ذلک من البحوث » . « أضواء وآراء » : 1 ، ص 147 . آیه اللّه سید محمود هاشمی شاهرودی .