تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 189

تخرج الأشیاء اللطیفه من مراکزها کالبصر من العین والسمع من الأذن والشمّ من الأنف والذوق من الفم کالبصر من العین والسمع من الأذن والشمّ من الأنف والذوق من الفم والکلام من اللسان والمعرفه والتمییز من القلب وکالنار من الحجر لا بل هو اللّه الصمد الذی لا من شیء ولا فی شیء ولا علی شیء مبدع الأشیاء وخالقها ومنشی الأشیاء بقدرته یتلاشی ما خلق للفناء بمشیته ویبقی ما خلق للبقاء بعلمه .(1)

ثمرۀ دوّم : فاعلیت جبری حق تعالی

اشاره

هرگاه حق تعالی مانند علل طبیعی شمرده شود لا جرم معلول از او منفکّ نخواهد بود و صدور معلول از آن ذات مقدس ضرورت خواهد داشت پس حق تعالی سلطنت و قدرت بر ترک خلق ممکنات را ندارد و این مطلب در حقیقت قول به جبر در افعال خداوند متعال است و سلب اختیار و اثبات اضطرار برای اوست .

شایسته است این مبحث را در سه مقام دنبال کنیم :

1 _ لازمه قول به علیّت تامّه حضرت حق سبحانه ، فاعلیت اضطراری و جبری آن ذات مقدس خواهد بود که منافات با روح قدرت و سلطه بر فعل و ترک دارد .

2 _ واکاوی راه حلّ های فیلسوفان .

3 _ فاعلیّت حق تعالی از دیدگاه آیات و روایات .

1 _ انتفاء سلطنت حق تعالی بر فعل و ترک

یکی از قواعد مسلّم فلسفی « وجوب وجود معلول در نزد وجود علّت تامه اش »(2) می باشد از سوی دیگر فلاسفه ذات باری تعالی را علّت تامّه فلسفی برای ممکنات