تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 2

یکی از مبانی دارای اهمیّت در معارف اسلامی نظریه اصالت وجود و وحدت وجود است که نقش کلیدی در مسائل عقایدی ایفا می کند .

این دو نگرش زیربنای همه معارف فلسفه صدرایی(1) و نیز مسلک صوفیه می باشد ، تا آنجا که ملا صدرا درباره آن می گوید :

والحق أنّ الجهل بمسأله الوجود للإنسان ، یوجب له الجهل بجمیع اصول المعارف والأرکان ؛ لأنّ الوجود یتعرّف کلّ شیء ، وهو اوّل کلّ تصوّر وأعرف من کلّ تصوّر . فإذا جهل ، جهل کلّ ما عداه ؛ وعرفانه لا یحصل إلاّ بالکشف والشهود ، ولهذا قیل : من لا کشف له ، لا علم له .(2)

ملاّ صدرا و ابن عربی و اتباعشان ، فرضیه وحدت وجود را در همه ابواب توحیدی ، أصل و اساس قرار می دهند و فروعات و ثمرات فراوانی را بر آن مترتب می نمایند.

آنان بر این باورند که نظریه مذکور ، در باب نبوّت و امامت نیز ثمر بخش است ؛ زیرا نبیّ و امام را انسان کاملی می دانند که از وحدت وجود پدید می آید ؛ چنان که ثواب و عقاب و معاد را نیز به گونه ای تفسیر می کنند که با ایده مذکور سازگار باشد .(3)

نگاهِ وحدت وجودی ، در علم اخلاق نیز بازتاب دارد . أبوالعلاء عفیفی در این زمینه می گوید :

کان من الضروری أن یؤدّی مذهب ابن عربی _ الصریح فی وحده الوجود

_ إلی نتائج لها خطورتها فی میدان الدین والأخلاق . فنظریته فی أنّ العلم تابع للمعلوم ، وأنّ علم اللّه بنا تابع لما تعطیه أعیاننا الثابته بما هی علیه من الاستعداد و الأحوال ، وانّ اراده اللّه لا تتعلّق إلاّ بما علم . کلّ ذلک

1- بعضی از فلاسفه می نویسد : « مسئله تشکیک در وجود و اصالت وجود از مهم ترین مسائل حکمت متعالیه است به طوری که این دو نظریّه ، به منزله ی دو بال برای فلسفه صدرایی به شمار می آید » تعلیقه علی نهایه الحکمه : 40 .
2- الشواهد الربوبیه : 14 .
3- توضیحات بیشتر در ثمرات وحدت وجود ذکر خواهد شد .