تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 215

ملاّ صدرا است تبیین نمائیم . در هر دو نظریه ، عالم قدیم به قدم الهی شمرده می شود اما در طول حق تعالی قرار می گیرد و هرگز مسبوق به عدم نخواهد بود ، که در آینده اثبات خواهیم کرد که این امر منافی با ادلّه عقلیه و معارض با آیات و روایات فراوان

می باشد کما اینکه قول به علیت فلسفی و نظریه اصالت وجود و تشکیک در وجود که مبنای نظریه مذکور است دارای مناقشه است که توضیح آن گذشت .

2 _ حدوثی که ملاّ صدرا برای عالم ترسیم کرد مبتنی بر نظریه تشکیک در وجود است ولی نظر نهایی ملاّ صدرا قول به وحدت شخصی وجود می باشد که عقیده صوفیه است و در آینده آن را نقل خواهیم کرد .

بنابر مبنای مذکور ، وجودی جز حق تعالی حقیقتا موجود نیست و عالم سراسر وهم و خیال است ، در این صورت مسأله حدوث و قدم عالم سالبه بانتفاء موضوع است زیرا عالم وجود حقیقی و واقعی ندارد تا بحث از حدوث یا قدمش نمائیم پس باید گفت ملاّ صدرا با عدول از مبنای تشکیک در وجود ، از بناء _ نظریه اش در حدوث _ نیز عدول کرده است .

5 _ آیات قرآن و حدوث عالم پس از عدم محض

قبل از ذکر ادلّۀ نقلیه و عقلیه در بحث حدوث عالم توجّه به دو امر ضروری است .

1 _ بسیاری از اعاظم به صراحت ، حدوث عالم را بعد از عدم بیان نموده اند و این عقیده را اجماع ادیان دانسته اند که عبارات بعضی از ایشان را ذکر می کنیم :

مرحوم شیخ انصاری می فرماید :

« اجماع جمیع الشرایع علی حدوث العالم زمانا » .(1)

مرحوم علاّمه مجلسی رحمه الله می نویسد :

« اعلم أنّه لا خلاف بین المسلمین بل جمیع أرباب الملل فی انّ ما سوی