کتابخانه بالقرآن

تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 22

صفحه 22

است و در صورت سوم قائل به عینیت وجود و ماهیت است که به تعبیر دیگر ملتزم به اصاله الوجود والماهیه معا می باشد .(1)

پس با تعریفی که برای هر یک از ماهیت و وجود ارائه نموده اند می توان مبنای باحثین را تعیین کرد . و نباید در انتساب هر یک از نظریات مذکور به افراد ، تنها به تعریف او از وجود اکتفاء کرد بلکه باید دید آیا او ماهیت را امر واقعی و حقیقی می شمارد یا خیر آن را انتزاعی یا عدمی معرّفی می کند ؟ زیرا هر یک از این امور مؤثر در تعیین مبنای اوست .(2)

پیشینۀ نظریۀ أصالت ماهیت

از توضیحات قبل روشن شد که قائل به نظریه اصالت ماهیت معتقد است ، ماهیت امر واقعی و حقیقی است و آنچه در خارج متحقق بالذات است ، مصداق ماهیت است و وجود امر اعتباری و انتزاعی است .

استاد مصباح یزدی می نویسد :

« پیش از فارابی تقریبا همه مباحث فلسفی بر محور ماهیت دور می زد ، دست

1- قول عینیت وجود و ماهیت به معنای اینکه هر دو متحقق بالذات باشند مورد قبول فلاسفه نیست و اشکالاتی را بر آن واردنموده اند ولی بعضی از فلاسفه این قول را با تفسیر خاصّی پذیرفته است . که در تفسیر اوّل نظریه اصالت وجود آن را نقل خواهیم کرد .
2- . بعضی گفته اند : نزاع بین قائلین أصالت وجود و أصالت ماهیت لفظی است زیرا گروه اوّل آنچه را که در خارج واقعیت عینی دارد وجود نامیده اند و گروه دوّم واقعیات عینی را ماهیت نامگذاری کرده اند ولی این گفتار صحیح نیست . زیرا قائلین به أصالت وجود ملاّ صدرا آنچه در خارج است را مصداق وجود می دانند و وجود را امری بسیط می شمارند پس تمام احکام و خواصّ ماهیات مانند ترکّب و اختلاف و تباین بین أشیاء اعتباری و بدون ما به إزاء خارجی می گردد بنابراین زمینه و مبنا برای نظریه وحدت وجود _ که دارای ثمرات فراوان اعتقادی و معرفتی است _ فراهم می شود ولی قائلین به أصالت ماهیت آنچه در خارج است را مصداق ماهیت می دانند ، بنابراین تمام احکام وخواصّ ماهیات از قبیل ترکّب و اختلاف و تباین بین أشیاء حقیقی و دارای ما به إزاء خارجی می گردد پس اشتراک در ذات و حقیقت بین اشیاء منتفی خواهد شد و تباین ها حقیقی شمرده می شود و در نتیجه جایگاهی برای نظریه وحدت وجود باقی نمی ماند و آثار و ثمرات آن نیز منتفی می گردد پس نزاع بین دو نظریه معنوی است .