تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 232

ومثلّه لم یکن من قبل ذلک کائنا » و از جانبی می دانیم که تمام ممکنات فعل خداست(1) پس عالم هم مانند کلامش می بایست مسبوق به عدم باشد .

به عبارت دیگر : فعل به معنای آن حدثی است که از فاعل سر می زند در حالی که معدوم بوده و اگر فرض کنیم قدیم و ازلی است دیگر بر آن ، فعل صادق نیست بلکه حقیقتی ازلی خواهد بود .

عن الإمام الرضا علیه السلام :

ألا تعلم أنّ ما لم یزل لا یکون مفعولاً .(2)

این گونه روایات به دلالت اقتضاء : اعلام می کنند که رابطه علّیت و تفسیر فعل بر اساس نظریه علیت تصوری نادرست می باشد ، زیرا اگر تفسیر فعل بر مسلک علیت صحیح بود هیچ گونه تنافی بین فعل و ازلیت پدید نمی آمد .

وجه عدم تصویر معالیل فلسفی بعنوان فعل اللّه این است که در صورتی که عالم معلول فلسفی خداوند باشد ، با توجّه به مسأله سنخیت بین علت و معلول باید گفت عالم از ملحقات ذات حق تعالی است نه فعل او ، و مخلوقات مترشح از ذاتند و وجود نازل ورقیق علّت بشمار می آیند ولازمه اش این است که معالیل می بایست خصوصیات علت را به طور نازل دارا باشند یعنی صفات ثبوتیه حق تعالی مانند علم و حیات و قدرت ذاتی ، و نیز صفات سلبیه را به طور نازل ، واجد باشند و این امر بطلانش ضروری است .

برهان چهارم : حدوث جزء دلیل بر حدوث کلّ

عن الإمام الرضا علیه السلام :

أنّه دخل علیه رجل فقال له : یابن رسول اللّه ما الدلیل علی حدوث العالم