تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 240

عبادت(1) ، متفرّد است و هیچ گونه شریکی ندارد .

امّا توحید افعالی بر مبنای علیّت وتشکیک در وجود این است که همه افعال اختیاری بشر _ حتی قبایح _ مستند به حق تعالی _ علّه العلل _ است زیرا تمام امور در سلسله علل و معالیل به علّه العلل منتهی می شود پس علل امکانی ، وسایط و معدّاتِ فیض اویند .

ملاّ صدرا می گوید :

« لا مؤثر فی الوجود إلاّ الواجب وإنّما ینسب العلّیه والتأثیر إلی ما سواه من المبادی العقلیّه والنفسیّه والطبیعیه من أجل انّها شرائط ومعدّات لفیض الواحد الحقّ وتکثرات لجهات وجوده » .(2)

بعضی از معاصران می گوید :

« با توجه به تعلّقی بودن وجود معلول ، توحید افعالی تبیین روشن تر و صحیح تری می یابد و افعال اختیاری انسان هم از این نظر مستند به خدای متعال خواهند بود که افاضه وجود و تأثیر استقلالی مخصوص اوست » .(3)

ثمرۀ هفتم : اثبات وحدت و انتفاء توحید

توحید ذاتی در نزد کتاب و سنّت و عقل به معنای یگانگی ذات حق تعالی می باشد که در هیچ جهتی شباهت به مخلوقات ندارد یعنی بی همتاست و موجودی همسان و عدیل او نمی باشد .

همان گونه که در ممکنات ، شبیه و نظیر ندارد ، همچنین وجودِ واجب دیگری که عدیل ذات حق تعالی باشد نیز مستحیل است .

بنابراین از منظر عقل و قرآن و سنت ، هیچ شیئی قابل مقایسه با ذات حق تعالی

1- « وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا إِلها وَاحِدا لاَإِلهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ » . التوبه : 31 .
2- اسفار : 1 ، 85 .
3- آموزش فلسفه : 2 ، 363 .