تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 244

وامّا اینکه گفته اند برای ذات خداوند نهایت و پایانی متصور نیست اشکال مذکور را دفع نمی کند زیرا عدم نهایت و پایان در نظریه تشکیک موجب نمی شود ذات حق تعالی از مقوله مقداریات خارج شود چون اگر شیئی را در نظر بگیریم که پایان و مرزی نداشته باشد باز هم نیازمند به مقدِّر و مؤثر خواهد بود ، زیرا شی ء مقداری محتاج به کسی است که او را از حیث طول و عرض و عمق و حجم ، استمرار و تداوم بخشد چنانکه در اصل تحققّ مقدار هم نیازمند به مقدِّر می باشد .

خلاصه آنکه قرار گرفتن ذات حق تعالی از مقوله مقداریات مستلزم راهیابی تقدیر وحدّ در اوست و این ، دلیلِ احتیاج به معطی مقدار است که این امر منافی با عقل و نقل است .

ثمرۀ دهم : تفکر در کنه ذات الهی

یکی از مسائلی که مورد اتفاق عدلیه می باشد این است که علم خداوند عین ذات است و زائد بر ذات نیست و بر این قضیه دلیل عقلی و نقلی دلالت دارد .

ملاّ صدرا می گوید :

« فانّ علمه عین ذاته کما أنّه عین وجوده لعدم التغایر بین الذات والوجود فیه تعالی » .(1)

بنابراین اگر کسی در حقیقت و کنه علم تفکر کند و سخن بگوید در واقع ، در حقیقت و کنه ذات حق تعالی تفکر کرده و سخن گفته و مشمول ادلّه عقلیه و نقلیه ای که دلالت بر نهی از تفکر در ذات نموده می گردد .

ولی قائلین نظریه تشکیک در وجود معتقدند که به برکت این مبنا توانسته اند به حقیقت علم خداوند متعال به اشیاء دست پیدا کنند و آن را ادراک نمایند و این امر ، مستلزم ادراک حقیقت ذات است .