تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 32

می نویسد :

« الشیء إمّا ماهیه أو وجود إذ المراد بالماهیه غیر الوجود » .(1)

نتیجه آنکه ملاّ صدرا هرگز ماهیات را امور حقیقیه وواقعیه بشمار نمی آورد بر خلاف آنچه که بعضی از فلاسفه ، این نسبت را به او داده اند که در تفسیر دوّم نظریه اصالت وجود آن را بررسی خواهیم کرد .

تفسیر اوّل نظریۀ ملاّ صدرا

اشاره

عقل شی ء خارجیِ واحد را به دو چیز _ وجود و ماهیت _ تحلیل و آن دو را از یکدیگر جدا می کند ، پس از این تحلیل با اینکه می داند که واقعِ خارجی آن دو واحد است به دنبال این نکته است که وجود به تنهائی ( فی نفسه ) وجدا از هر چیزی غیر از خودش چگونه است ، و ماهیت به تنهائی ( فی نفسها ) وجدا از هر چیزی غیر از خودش چگونه است .

پس از این تأمل ادراک می کند که آنچه اساس و پایه موجودیّت و تحقّق است وجود است یعنی وجود بذاته موجود است .(2)

و امّا ماهیت بذاتها موجود نیست بلکه به وجود موجود است یعنی به واسطه وجود ، موجود گشته است زیرا ماهیت ( فی نفسها ) هیچ نیست مگر خودش ، یعنی نه موجوداست و نه معدوم ، اگر موجود است ، به تبع وجود موجود گشته است .(3)_(4)

1- همان : 1 ، 101 .
2- . « لمّا کانت حقیقه کلّ شیء هی خصوصیه وجوده التی یثبت له فالوجود أولی من ذلک الشیء بل من کلّ شیء بأن یکون ذا حقیقه کما أنّ البیاض أولی بکونه أبیض مما لیس ببیاض و یعرض له البیاض ، فالوجود بذاته موجود و سائر الأشیاء غیر الوجود لیست بذواتها موجوده بل بالوجودات العارضه لها وبالحقیقه أنّ الوجود هو الموجود » . اسفار : 1 ، 39 .
3- « انّ الماهیه إذا اعتبرت بذاتها مجرّده عن الوجود فهی معدومه وکذا إذا اعتبرت بذاتها مع قطع النظر عن الوجود والعدم فهی بذلک الاعتبار لا موجوده ولا معدومه » . مشاعر : 13 .
4- نهایه الحکمه : 18 .