تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 38

ملاّ صدرا دلیلش را این گونه توضیح می دهد :

« الوجود کما علمت لا یعلم إلاّ بالعلم الحضوری الشهودی ، وکذا النور لا یدرک کنهه إلاّ بالاضافه الاشراقیه والحضوری العینی ، إذ لو علم شیء منه بالعلم الصوری والادراک الذهنی یلزم انقلاب الحقیقه » .(1)

علم به حقیقتِ وجود و مصداق آن ، تنها از طریق شهود میسّر است زیرا اگر چیزی از حقیقت وجود به وسیله ادراک ذهنی وصور و مفاهیم برای انسان حاصل شود انقلاب حقیقت لازم می آید .

او این استحاله را در موضعی دیگر شرح می دهد :

« معنی حصول الأشیاء فی الذهن حصول ماهیاتها ومعانیها لا وجوداتها الخارجیه ، لاستحاله انتقال نحو الوجود الخارجی إلی الذهن وإلاّ صار الوجود الخارجی وجودا ذهنیا ویلزم انقلاب الحقیقه » .(2)_(3)

اگر مصداق وجود بخواهد از راه صور و مفاهیم وارد ذهن شود دیگر آن ، وجودِ ذهنی خواهد بود نه خارجی و این خلفِ خارجیتِ اوست و لازمه آن انقلاب حقیقتِ وجودِ خارجی به ذهنی می باشد .

ارزیابی نظریۀ ملاّ صدرا

با ذکر مقدمه مذکور ، اشکالات نظریه اصالت وجود روشن می شود :

اشکال اول : اگر وصول به حقیقت وجود جز با کشف و شهود قابل دسترسی نیست

1- اسفار : 1 ، ص 413 .
2- مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین : 115 .
3- « لأنّ حقیقه الوجود لا تحصل فی الذهن ، فانّ کلّ ما له حصول فی الذهن فهو أمر کلّی وان تخصّص بألف تخصیص من الصفات الکلیّه والوجود فی کلّ شیء أمر متشخص بذاته فلا یکون معلوما بالعلم الحصولی ولا یقع کنهه فی الذهن ، ولو کان الموجود فی الذهن بعینه هو الموجود فی الخارج لکان الجزئی کلیّا ، والخارج ذهنا والوجود مهیّه ، والکلّ مستحیل » . رساله فی الحدوث ، 122 _ 123 .