تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 395

لا بل الکلّ من الدّرّه إلی الذرّه والقرن إلی القدم وجود الواجب مع کون ما عدی تلک المرتبه البشرط اللائیّه مفتقره إلی تلک المرتبه بل عین الفقر إلیها وإذا سُئلوا بأنّ الفقر ینافی الوجوب یجیبون بعدم المنافاه لأنّ هذا الفقر فقر إلی نفس الحقیقه والافتقار المنافی مع الوجوب هو الفقر إلی الغیر لا فقر الشیء إلی نفسه وهذا المذهب منسوب إلی أکابر الصوفیّه » .(1)

قرار دادن ممکناتی که زوال و فناء به روشنی در آنها هویدا است از قبیل واجب ، جز سفسطه و چشم پوشی از بدیهیات امر دیگری نمی باشد .

چگونه می توان ذات ممکن _ که نسبت به وجود و عدم ضرورت ندارد _ را واجب شمرد آیا این پندار خلف و انقلاب حقیقت نمی باشد ؟

دوّم : عینیت حق تعالی با ممکنات و تغایر اعتباری بین آن دو

نظریۀ وحدت شخصی وجود بدین معناست که در خارج ، حقیقت واحدی موجود است و آن حق تعالی است ، و او در جمیع اشیاء ممکنه سریان دارد به طوری که عین همه آنهاست .

ابن عربی می گوید :

« سریان الحقّ فی الصور الطبیعیه والعنصریه وما بقیت صوره إلاّ ویری عین الحق عینها » .(2)

« وهکذا تجده فی صور المعادن والنبات والحیوان والأفلاک والأملاک فسبحان من اظهر الأشیاء وهو عینها » .(3)

« کل ما ندرکه فهو وجود الحقّ فی أعیان الممکنات » .(4)

بنابراین حق تعالی _ العیاذ باللّه _ عین آسمان و زمین و شجر و ... می باشد .(5)

1- درر الفوائد تعلیقه علی شرح المنظومه : 1 ، 87 _ 88 .
2- فصوص الحکم : 181 .
3- فتوحات : 2 ، 459 .
4- شرح فصوص قیصری : 697 .
5- بعضی از معاصران می نویسد : « بلکه حقیقت وهویت انسان عین حقیقت وهویت حقّ است » . ممّد الهمم : 311 .