تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 405

و چیزی از آن باقی نمی ماند تا نام آن را اطلاق بگذاریم . چون قوام و ذات اشیاء خارجی به همان خصوصیات مذکور است .

بله ذهن قادراست اشیاء ممکنه را بدون حدود و قیود و تعیّنات _ ماهیت لیسیده _

در نظر بگیرد ولی این امر تنها در ذهن و لحاظ است که حکایتی از خارج ندارد .

پنجم : تسهیل و تصحیح ادّعای الوهیّت !

صوفیه قائلند که در دار تحقق تنها یک حقیقت موجود است و تمام ممکنات مظاهر ذات حقّند و تغایر بین واجب و ممکن اعتباری است بدین معنا که شی ء ممکن با تقیّد و حدود ، نمود و ظهور آن حقیقت واحد _ ذات حق _ است و بدون تقیّد و حدود ، عین آن حقیقت واحد می باشد .

قیصری می گوید : « فلا یحجب نفسک بأن تجعلها مسمّی بالانسان وتجعل الحقّ مسمّی باللّه فقد اعطاک البرهان الکشفی إنّک عینه باعتبار الحقیقه وغیره باعتبار التعیّن والتقیّد » .(1)

بنابراین سالک بعد از عبور از حدود و تعیّنات می تواند ادّعای الوهیت نماید .

ابن عربی می گوید :

« فما فی الوجود إلاّ اللّه ولا یعرف اللّه إلاّ اللّه ومن هذه الحقیقه من قال أنا اللّه کأبی یزید وسبحانی کغیره من رجال اللّه المتقدّمین وهی من بعض تخریجات أقوالهم رضی اللّه عنهم ، فمن وصل إلی الحیره من الفریقین فقد وصل » .(2)