تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 411

نتیجه آنکه هر دو طائفه ادّعای الوهیت می کنند ولی هر یک به لحاظ واعتبار خاصّی که متفاوت با دیگری است . مشایخ صوفیه بدون تشخصات وتعیّنات خود را عین ذات حق می پندارند ولی جهله صوفیه با همان حدود و قیودات خویش را حق تعالی می شمارند و روشن است که بین دو ادّعا فرق حقیقی و واقعی یافت نمی شود ، تفاوت ، تنها در لحاظ و اعتبار ذهنی می باشد زیرا تحدید و تعیّن در حقیقت و ذات ممکن قرار دارد و اگر آن را از اعیان خارجیه سلب کنیم ، حقیقت آنها منتفی می شود ، بنابراین لحاظ انسان بدون حدود و قیود تنها امر ذهنی است و در خارج واقعیتی ندارد . پس مشایخ صوفیه حقیقت وجودِ خویش را عین ذات حق می شمارند و این ادّعا ، فرق واقعی با گفتار جهله صوفیه ندارد تنها تغییر در تعبیر و تفاوت در لحاظ می باشد .

ششم : فناء در ذات

یکی دیگر از ثمرات نظریه وحدت شخصی وجود این است که انسان می تواند با سیر و سلوک و ریاضت به فناء در ذات حق تعالی نائل شود .

عفیفی در توضیح مقام فناء می گوید :

« الموت موتان : موت طبیعی وهو لجمیع الخلق بلا استثناء ، وفیه یلقی العبد ربّه برجوع عینه إلی الذات الالهیّه الواحده کما یعود النهر إلی البحر الذی خرج منه . وموت أهل الکشف والوجد وهو الفناء الصوفی وفیه یلقی العبد ربّه بتحققّه أنّه عینه ، ومشاهدته ایّاه فی جمیع مجالی الوجود ویسمی هذا الموت ، الموت الإرادی ، وهو مقام الفناء عند الصوفیه أی فناء الصوفی عن نفسه وکلّ ما یتّصل بها مما یقوم حجابا بینه وبین ربّه » .(1)