تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 431

ملازم با حرام است زیرا این کار در حقیقت امر به معصیت است چنانکه فقیهی که مبنایش جواز اجتماع امر و نهی است صحیح نیست به جهت این مبنا به مقلّدینش امر نماید که نمازتان را در دار غصبی بخوانید.

دهم: تفکر در کنه ذات حق تعالی

یکی از مسائلی که آیات و روایات و نیز برهان عقلی بر آن دلالت دارد این است که علم به ذات حق تعالی برای بشر ممتنع است .

این امر مورد اتفاق همۀ محققین است تا جائی که ابن عربی خود به این حقیقت تصریح می نماید:

وامّا العلم بحقیقه الذات فممنوع، لا تعلم بدلیل ولا ببرهان عقلی ولا یأخذها حدّ فانّه سبحانه لا یشبه شیئاً، ولا یشبهه شیء فکیف یعرف من یشبه الأشیاء من لا یشبهه شیء ولا یشبه شیئاً، فمعرفتک به إنّما هی أنّه لیس کمثله شیء ویحذرکم الله نفسه وقد ورد المنع من الشرع فی التفکر فی ذات الله». (1) ولی مبنای وحدت وجود اقتضاء دارد که تفکر در کنه ذات حق تعالی محقق گردد .

توضیح : عدلیه قائلند که علم از صفات ذات است و عین ذات است بنابراین اگر کسی در حقیقت علم خداوند متعال تفکر کند به معنای این است که در حقیقت ذات تفکر کرده ولی قائلین نظریۀ وحدت وجود معتقدند که به وسیلۀ این مبنا توانسته اند حقیقت علم حق تعالی به اشیاء را درک نمایند .

ملّاصدرا می گوید:

« الاشراق الخامس فی علمه بغیر ذاته .. أنّ ذاته تعالی فی مرتبه ذاته مظهر جمیع صفاته وأسمائه کلها وهی أیضاً مجلاه پری بها وفیها صور جمیع الممکنات من غیر حلول ولا اتحاد ، إذ الحلول یقتضی وجود