تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 440

سیزدهم : احتیاج و افتقار حق تعالی به مخلوقات !

هرگاه حق تعالی در جمیع عالم سریان داشته باشد(1) و همه اجزاء آن مظاهر و مجالی او باشند لازم می آید که خالق تعالی «العیاذ بالله » محتاج به مظاهرش - مخلوقات - باشد .

ابن عربی این لازمه را با لسان شعر بیان می کند :

فالکل مفتقر ما الکلّ مستغنی

هذا هو الحق قد قلناه لا نکنی(2)

عفیفی در توضیح این بیت می گوید:

« المراد بالکل الحق والخلق أو الله والعالم . والکل فی نظره مفتقر ، لأنّ الحقّ والخلق وجهان لحقیقه واحده مفتقر کل واحد من وجهیها إلی الآخر.

امّا افتقار الخلق إلی الحقّ فظاهرُ .... أمّا افتقار الحقّ إلی الخلق ... فراجعُ إلی أنّ للحق من الأسماء والصفات ما لا یتحقق إلّا عن طریق العالم الذی هو مظهرها ولولا هذا المظهر الاسمائی والصفاتی لظلّ الحقّ ذلک « الکنز المخفی » الذی أشار إلیه الحدیث القدسی » .(3)-(4)

ابن ترکه در شرح شعر ابن عربی می نویسد:

« اعلم أنّ « الکل » فی عرفهم إنّما یطلق علی الحقّ باعتبار الأسماء ، کما أنّ «الواحد» یطلق علیه باعتبار الذات، ویقال «أحد بالذات ، کلّ بالأسماء » فالکلّ من العالم والحق - بهذا الاعتبار - له الافتقار، ولیس

1- سریان الحقّ فی جمیع الموجودات . فتوحات : 1، 662.
2- فصوص الحکم [ متن ]: 56.
3- فصوص الحکم [التعلیقه ]: 18.
4- عبارت «کنت کنزاً مخفیاً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لکی أعرف » از جملاتی است که صوفیه آن را حدیث قدسی می پندارند و لکن در هیچ یک از منابع روائی معتبر عامه و خاصّه موجود نیست. دربارۀ آن در کتاب «بحوث هامّه فی المناهج التوحیدیه » ص 209 بحث نمودیم .