تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 473

از ارتکاز عقلانی و علوم تجربی و عقل بدیهی که ممکنات را امر حقیقی می یابند دست برداریم و آنها را شأن و طور علّت و بدون بهره از وجود حقیقی معنا کنیم ملّا صدرا می گوید :

« إنّ لجمیع الموجودات أصلاً واحداً أو سنخاً فارداً هو الحقیقه والباقی شؤونه وهو الذات و غیره اسمائه ونعوته وهو الأصل وما سواه أطواره وشؤونه وما وراءه جهاته وحیثیاته » .(1)

با این دیدگاه فرق بین خالق و مخلوق رازق و مرزوق، راحم و مرحوم ، داعی و مجیب ، هم اعتباری می شود - بحثش در ثمرۀ دوّم گذشت - و باید در این کلمات نیز تصرّف نمود .

بیست و چهارم: تمسک به متشابهات و توجیه محکمات

متشابه(2) یعنی لفظی که مراد و معنای آن روشن نیست زیرا احتمال دو یا چند معنا در آن داده می شود .

محکم آن لفظی است که مراد و معنای آن برای مخاطبین روشن است و اجمالی ندارد که نزد اصولیین مبیّن نام دارد.

قائلین نظریه وحدت وجود برای اثبات دیدگاهشان به آیات و روایاتی استدلال می کنند که چندین معنا در آنها محتمل است. مثلاً به آیه «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ »(3) تمسک می کنند که اگر به روایات معصومین (علیهم السّلام) مراجعه نمائیم، معنایی که در روایات بیان شده ارتباطی به نظریه وحدت وجود ندارد.

و اگر از روایات قطع نظر کنیم آیه شریفه به تنهایی اجمال دارد زیرا معانی مختلفی در آن محتمل است که بعضی از آنها را تفسیر مجمع البیان ذکر کرده است - بحث در آیۀ شریفه در ادله نقلیه وحدت وجود گذشت -.

1- اسفار: 2، 300.
2- «انّ المتشابه هو التفاعل من الشبه فیکون المراد منه کون الکلام ذا احتمالین متساویین بحیث کان کلّ منهما شبیهاً بالآخر فیکون المراد منه المجمل ». مصباح الأصول : 2، 124.
3- الحدید: 3.