تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 491

2 - استحالۀ اجتماع نقیضین و اجتماع ضدّین که از قضایای اولیّه ی است که پایه و اساس علوم عقلی و علوم تجربی می باشد که همان حکم عقل نظری است .

استاد مطهری می گوید:

« اصل «امتناع تناقض» واصل «اثبات واقعیت » در اصل متعارف عمده ای است که مورد استفاده استدلالات و براهین فلسفی قرار می گیرد. در حقیقت این دو اصل به منزلۀ دو بال اصلی است که سیر و پرواز فلسفی قوّۀ عاقله را در صحنه پهناور هستی میّسر می سازد».(1)

ولی قائلین به نظریه وحدت شخصی وجود واقعیّت داشتن ممکنات را انکار نمودند و عالم را توهم و خیال پنداشتند. کلمات آنان با عنوان « واقعیات خارجیه از نظر مشایخ صوفیه » گذشت. وامّا دربارۀ اصل و رکن دوّم - امتناع اجتماع نقیضین - استاد جوادی آملی می گوید:

«این قضیۀ اوّلی امتناع اجتماع نقیضین مسلّماً قضیۀ ممکنه نیست، زیرا اگر ممکنه باشد، به این معناست که نقیضین بالامکان قابل جمع نباشد و لازم این سخن آن است که نقیضین بالامکان نیز قابل جمع باشند، و در این صورت ما قادر به اثبات هیچ مطلبی نخواهیم شد، بلکه به هیچ قضیه حتمیهای نمی توانیم اعتماد کنیم، زیرا هر چه را ثابت کنیم ، به دلیل امکان اجتماع نقیضین ، در همان ظرف اثبات ، احتمال زوال آنچه را اثبات کرده ایم ، می دهیم » .(2)

حال بنابر نظریۀ مشایخ صوفیه وجود، منحصر در حق تعالی می باشد و خداوند متعال عین اشیاء ممکنه است (3) پس آن وجود واحدهم علّت است و هم معلول، هم آمر است و هم مأمور، هم رازق است و هم مرزوق ، هم ربّ است و هم مربوب ، هم حادث است و هم قدیم و ..

1- مجموعه آثار : 6، 484
2- تحریر تمهید القواعد: 3، 330.
3- توضیح آن در بحث ( بسیط الحقیقه کل الأشیاء ) گذشت .