تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 510

سی و هشتم: عذاب به معنای گوارائی و عدم دوام عقاب

اگر به ثمرات ذیل که قبلاً بیان شد توجّه شود نتیجه ای که حاصل می شود این است که عذاب در آخرت به معنای گوارا و ملائم با طبع می باشد :

١- انکار وجود ممکنات و انحصار وجود در واجب .

2 - تغایر اعتباری بین شارع و مکلّفین و ظاهری بودن شریعت . 3- جبر در افعال انسانها.

توضیح : اگر در دار تحققّ یک حقیقت موجود باشد و تمام کثرات امور اعتباریه باشند دیگر غیری نیست تا امر و نهی به او تعلق بگیرد پس اوامر و نواهی شارع صوری می گردد و نیز غیری موجود نیست تا دربارۀ اختیاری بودن یا جبری بودن افعال او بحث شود، همۀ افعال منتسب به آن موجود واحد می شود.

نتیجه ای که به دست می آید این است که عذاب در قیامت به معنای عقاب(1) و نکال و ایجاع شدید(2) بی معنا می گردد زیرا معقول نیست که آن موجود واحد خود را عقاب نماید و نیز تمام افعال ، صادر از حق تعالی است پس جزاء و کیفر مورد و موضوعی ندارد .

ابو العلاء عفیفی در توضیح این ثمرۀ فاسده می نویسد:

فکانّ ابن عربی یفرّق بین نوعین من الأمر الالهی : الأمر التکلیفی الذی یخاطب به الله العباد فیطیعونه أو یعصونه علی حسب مقتضیات أعیانهم الثابته .

والأمر التکوینی الذی یعبّر عنه بالمشیئه الالهیّه ، وهذه لا تتعلّق بشیء إلّا وجد علی النحو الذی قدّر أزلاً أن یکون علیه ، فکلّ شیء فی الوجود خضع للأمر التکوینی منفذ للاراده الالهیّه ، سواء فی ذلک الخیر والشرٌ والطاعه والمعصیه والایمان والکفر .