تاملی در نظریه اصالت وجود و وحدت وجود صفحه 534

تعدّد معانی وحدت وجود

بعضی از قائلین نظریۀ وحدت وجود مدّعی اند که این ایده دارای معانی متعدّدی است که بعضی صحیح و بعضی سقیم است.

استاد حسن زاده آملی در این باره می نویسد:

« بدان که بحث از وحدت وجود را انحائی است :

وجه اوّل : گاهی گمان می شود که همانا وجود یک شخص منحصر به فردی ( به نحو وحدت عددی ) است که او واجب بالذات است، و برای مفهوم (عددی ) وجود، مصداق دیگری نیست ، که طبق این نحوه برداشت ، غیر حق تعالی از همه موجودات مثل آسمان و زمین ... همه شان خیالات آن یک فرد عددی وجودند یعنی غیر از آن یک فرد عددی چیزی نیست ...

مجموعاً مفاسد این قول به وحدت عددی وجود از جنبۀ عقلی و شرعی خیلی زیاد است واحدی از حکمای متأله و عرفانی شامخین بدان تفوّه نکرده است » .(1)

«وجه دوّم : گاهی از وحدت دائر در ألسنه آنان همان وحدت سنخیه تعقل می شود نه وحدت شخصیه به معنای اینکه بالاترین مرتبه وجود مثل اوّل تعالی با پائین ترین