- پیشگفتار 1
- [سخن آغازین] 4
- اشاره 6
- المُقَدَّمه الاولی: 6
- مقدَّمه اوَّل: 6
- شرح و بررسی 7
- المقدَّمه الثانیه: 10
- مقدَّمه یِ دوُّم: 10
- اشاره 10
- شرح و بررسی 11
- 1. اختلاف در اصالتِ وجود و اصالتِ ماهیَّت 12
- 2. تشکیک در وجود و وحدت وجود 12
- 3. اختلاف در علم خدا 13
- 4. فاعلیّت خدا 15
- 5. حقیقت نفس 16
- 6. جبر و تفویض 17
- 7. حدوث و قِدَم 22
- 8. مسأله معاد 25
- 9. اراده یِ خدا و کلام او 26
- شرح و بررسی فراز اخیر کلام استاد 27
- یادآوری مهم: 32
- بررسی و شرح 33
- نارسایی بعضی از ادلّه یِ احکام 36
- هماهنگی در سخنان وحی 37
- الفصل الأوّل: 41
- اشاره 41
- و امّا الفصول الثلاثه: 41
- فصل اوَّل 42
- شرح 44
- الفصل الثانی: 45
- فصل دوُّم: 45
- اشاره 45
- شرح 46
- اشاره 47
- فصل سوُّم 47
- الفصل الثالث: 47
- اشاره 48
- شرح 48
- المسأله الأولی (حول المبدأ المتعال): 48
- مسأله اوَّل (پیرامون مبدأ و معاد) 51
- شرح و بررسی 54
- 1. توحید فلسفی یونانی 55
- 2. توحید بر اساس وجود تشکیکی 61
- 3. توحید عرفانی (شهودی) و وحدت شخصی وجود 67
- اشاره 69
- المسأله الثانیه (المعاد): 69
- مسأله دوُّم: معاد 71
- شرح و بررسی 74
- 1. نارسایی شالوده و مقدماتِ نظریه 78
- 2. تأویل آیات معاد 84
- 3. تعالیم وحی 86
- الف) آیات استبعاد و انکار مشرکان: 87
- ب) معادِ جسمانی طبیعت: 90
- ج) دوره هایِ جنینی: 92
- د) آفرینش نخستین: 93
- 1. داستان ِ گاو بنی اسرائیل: 94
- ه) نمونه هایِ تجربی: 94
- 2. داستان عُزَیر: 95
- 3. داستان چهار پرنده: 96
- 4. قدرتِ بی کران آفریدگار: 98
- 5. اشاره به اِحیای اَجزای ویژه: 99
- 6. نمونه یِ عینی: 100
- المسأله الثالثه (نِعَم الجنه): 104
- اشاره 104
- مسأله سوُّم (نعمت هایِ بهشت) 105
- شرح و بررسی 106
- المسأله الرابعه (العذاب): 113
- اشاره 113
- مسأله چهارم (عذاب) 115
- شرح و بررسی 119
- نظر ابن عربی درباره یِ عذاب و نقد آن 121
- نظر ملاصدرا در موضوع خلود و نقد آن 123
- اشاره 126
- المسأله الخامسه (الإراده): 126
- مسأله پنجم (اراده) 128
- بررسی و شرح 130
- اشاره 135
- المسأله السادسه (مسأله الجبر و التفویض): 135
- مسأله ششم (جبر و تفویض) 136
- شرح و بررسی 137
- عوامل پیدایش جبرگرایی 138
- فنای اَفعالی (فعل خویش را ندیدن) و رابطه یِ آن با جبر و تفویض 139
- دلایل وجود اختیار 139
- المسأله السابعه (الحدوث و القِدَم) 141
- اشاره 141
- مسأله هفتم (حدوث و قِدَم) 142
- بازگشتی به آغاز 147
- بررسی و شرح 151
- برداشت ابن عربی از آیات قرآن و نقد آن 156
- سخن پایانی 167
- [متن عربی ] «اَلدُّرَر النَّبَویَّه» 168
- منابع و مآخذ 189
6. نمونه یِ عینی:
در سوره یِ «یس» آیه ای آمده است که بر اثبات معاد جسمانی با همین بدن خاکی، دلالتی صریح و روشن دارد:
«أَوَ لَمْ یَرَ الإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُطْفَهٍ فَإِذَا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ * وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِیَ خَلْقَهُ قَالَ مَن یُحْیِی الْعِظَامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ * قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّهٍ وَ هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ»؛(1)
آیا انسان ننگریست که ما او را از نطفه ای آفریدیم، پس ناگهان به ستیزه جویی آشکار برخاست و با از یاد بُردن ِ آفرینش خود برای ما مَثَلی آورد و گفت: چه کسی این استخوان هایِ پوسیده را زنده می سازد؟! بگو: همان کسی که نخستین بار آن را آفرید و او بر هر آفرینشی دانا و آگاهست.
در شأن نزول این آیه آمده است که شخصی به نام اُبَی بن خَلف (یا اُمَیّه یِ بن خَلَف یا عاص بن وائل) استخوانی را یافت و گفت: «با این دلیل محکم به ستیز محمَّد «س» می روم و سخن او را در احیای مردگان باطل می سازم» آنگاه نزد پیامبر «س» آمد و آن استخوان را در دستش فشرد و نرم کرد و بر زمین ریخت و گفت: چه کسی می تواند این استخوان هایِ پوسیده را زنده سازد؟! این آیه و آیاتِ بعد از آن، درباره یِ او نازل شد. (2)
در این آیه و شأن نزول آن چند نکته حائز اهمیَّتست که بیانگر اثباتِ معاد جسمانی است:
1. این شخص، استخوان پوسیده را از بدن مادّی دنیایی، پیدا کرد و به عنوان باطل سازی معاد، پیش پیامبر بُرد.
2. سخن وی، انکار زنده شدن استخوانی بود که پودر می شد.
1- سوره یِ یس (36)، آیه یِ 77 79
2- التبیان، ج 8، ص 478؛ مَجْمَعُ الْبَیَان، ج 8، ص 678، ذیل آیه یِ مربوطه.