مکتب کلامی قم صفحه 116

چند کلام ایشان نیز قابل خدشه است؛ زیرا طبق برخی از روایات، سجده برای غیر خداوند، حتی بدون اعتقاد به ربوبیت او باز موجب کفر و شرک است، مثل روایتی که می گوید بر صیصای عابد، ابلیس را سجده کرد و کافر گردید؛(1) در حالی که روشن است که او اعتقادی به ربوبیت ابلیس نداشت. و با آنکه انجام عمل و سودی را از او طلب کرده بود؛ یعنی نجات خود را از او می خواست، اما این به معنی عقیده به ربوبیت او نیست.

سجده برای غیر خداوند

آیا عبادت بودن سجده یک امر ذاتی است؟ بنابراین، قابل تغییر نبوده، همیشه سجده بر غیر خدا مساوی با شرک است یا آنکه عبادت بودن سجده ذاتی نبوده، تابع قصد سجده کننده و اعتقادی که نسبت به مسجودله دارد و نیز تابع امر یا نهی خداوند می باشد؟ در قرآن کریم چند سجده و خضوع و تکریم برای غیر خداوند مطرح شده است، در حالی که سجده کننده و خضوع کننده از بالاترین درجه توحید برخوردار بوده است، مثل:

- سجود فرشتگان بر آدم علیه السلام «و اذا قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا...»(2). پس معلوم می شود که آدم مسجود فرشتگان بوده و آنان با این عمل مشرک نشدند.

- سجود ابوین حضرت یوسف علیه السلام بر او : «و الشمس و القمر رأیتهم لی ساجدین».(3)

- خضوع هر شخصی در برابر ابوین خود:«و اخفض لهما جناح الذل من الرحمه»(4)

1- 1. «مجمع البیان» ج 9، ص 265؛ «بحار الانوار» ج 14، ص 487.
2- 2. سوره بقره: 2، آیه 34.
3- 3. سوره یوسف: 12، آیه 4.
4- 4. سوره اسراء: 17، آیه 24.