مکتب کلامی قم صفحه 220

قرار می گیرد و چون از طرف مخالفان و معاندان نیز عنوان شده و نسبتهای ناروا به عالمان و موحدان قم داده شده است، باید به صورت مستقل و گسترده به نقد و بررسی گذاشته شود تا عقیده صحیح علمای قم روشن و پاسخ اتهامات نیز داده شود.

اگر مقصود از رؤیت خداوند، رؤیت ظاهری و به چشم سر باشد، از نظر شیعه عقل و قرآن و روایات متواتر اتفاق بر آن دارند که خداوند در دنیا و آخرت قابل دیدن نیست.(1) این مسأله در واقع، از فروع مسأله تشبیه و تجسیم است؛ هر کس خداوند را جسم بداند، باید بگوید: خدا قابل دیدن در دنیا و آخرت است و هر کس خدا را جسم نداند، می گوید: خدا قابل دیدن نیست.(2)

دلیل نفی رؤیت

رؤیت به معنای ابصار تنها به چیزی تعلق می گیرد که جسم بوده؛ دارای لون که کیفیت است، باشد؛ علاوه بر آنکه باید در جهت باشد. پس اگر خداوند قابل مشاهده با چشم باشد، باید دارای جسم و نیز رنگ بوده و در جهت باشد؛ در حالی که هیچ کدام از این امور بر خداوند صحیح نیست.

علاوه بر آنکه اگر خداوند قابل دیدن باشد، یا کلّ خداوند را می توان دید یا بعض او را. اگر کلّ خداوند دیده شود، محدود می باشد و اگر بعض او دیده شود، باید جزء داشته باشد. و هر دو محال است.

دیگر اینکه رؤیت نوعی ادراک و احاطه پیدا کردن است، در حالی که خداوند طبق صریح قرآن مورد ادراک چشم قرا نمی گیرد:«لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار».(3) گرچه ادراک اعم از رؤیت است، ولی چون در این آیه شریفه ادراک را معلّق بر چشم کرده است، پس معلوم می شود مراد ابصار است کما اینکه اگر ادراک

1- 1. «اوائل المقالات» ص 62.
2- 2. «کتاب تمهید الاصول» شیخ طوسی، ص 81.
3- 3. سوره انعام: 6، آیه 103.