مکتب کلامی قم صفحه 80

فصل اول توحید در الوهیت از نظر لغت

إله به معنی شایسته پرستش است. جوهری گوید: «اِله به معنی عبادت و پرستیدن است».(1) فیروز آبادی نیز ضمن بیان همان معنی می گوید: «اِله به معنی مألوه است - یعنی مصدر به معنی اسم مفعول - و هر معبودی نزد عبادت کننده او اِله نامیده می شود»(2). راغب نیز اِله را به معنی معبود گرفته است.(3) در سایر کتابهای لغت نیز غالبا معنی عبادت و پرستش را ذکر کرده اند.(4)

از آنچه گذشت معلوم شد که در لغت «اِله» به معنی معبود است. کلمه «وحّد» به معنی اعتقاد به یگانگی چیزی است(5)، و آیه شریفه «اجعل الالهه إلها واحدا»(6) اشاره به

1- 1. «صحاح اللغه» ج 6، ص 2223: «اَلَه إلاهه: عبد عباده».
2- 2. «القاموس المحیط» ج 2، ص 1631: «اَلَه ألوهیه عبد عباده و إله کفعال بمعنی مألوه، و کلّ ما اتخذ معبودا إله عند متخّذه». تفاوت کلام جوهری و فیروزآبادی در این است که جوهری مصدر آن را «إلاهه» گرفته است، ولی فیروزآبادی »الوهیه» و گرچه فیروزآبادی در معنی کلمات عرب دقیق تر از جوهری است، ولی در مباحث ادبی و خصوصا مباحث صرفی، جوهری از دقت بیشتری برخوردار است. راغب و طریحی و ابن فارس نیز إلاهه ذکرکرده اند نه ألوهیه. بنابراین، مصدر این کلمه باید «الاهه» باشد و این نکته در آینده مورد استفاده قرار می گیرد.
3- 3. «معجم مفردات الفاظ القرآن الکریم» ص 17: «اِله جعلوه اسما لکلّ معبود لهم، و سمّوا الشمس إلاهه لا تخاذهم ایّاها معبودا... فا لإله علی هذا: المعبود».
4- 4. «مجمل اللغه» ص 57: «اَلَه الاهه کعبد عباده، و المتأله: المتعبّد و بذلک سمّی الإله، لانّه معبود، و کان ابن عباس یقرأ: «و یذرک و إلاّ هتک» ؛ (سوره اعراف: 7، آیه 27) أی عبادتک». «المصباح المنیر» ص 37: «أله یأله: بمعنی عبد عباده، و تألّه تعبّد و إلا له المعبود». «مجمع البحرین» ج 6، ص 339: «إلاهه: المعبود، و اَلَه بالفتح إلاهه: عبد عباده».
5- 5.
6- 6. سوره ص: 38، آیه 5.